Η Πανώλη στην Κέρκυρα
Την Κυριακή των Βαΐων γιορτάσαμε, όπως κάθε χρόνο εδώ και τέσσερις σχεδόν αιώνες, το θαύμα του Αγίου Σπυρίδωνα, ο οποίος στα 1629 απήλλαξε το νησί μας από την επιδημία της πανώλης.
Η περίπτωση αυτή, βέβαια, δεν ήταν η μόνη. Η Κέρκυρα επλήγη πολλές φορές στο παρελθόν από λοιμώδεις επιδημίες, με πιο γνωστές αυτές της Μαύρης Πανώλης του 1347 που εξολόθρευσε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη την Ευρώπη, και εκείνη του 1629 που αναφέραμε ήδη.
Η θέση του νησιού στα εμπορικά δρομολόγια από την Ανατολή, και η χρησιμοποίησή του ως ενδιάμεσου σταθμού ανεφοδιασμού των πλοίων, εξέθεταν τους κατοίκους του στον κίνδυνο να μολυνθούν ανά πάσα ώρα από επιδημικές ή άγνωστες στην Ευρώπη ασθένειες.
Για την αντιμετώπιση των «εισαγόμενων» επιδημιών, το Βενετικό κράτος είχε ιδρύσει ένα σύστημα προστασίας, το οποίο είχε την ίδια σχεδόν δομή τόσο στη Βενετία, όσο και στις κτήσεις της. Η αρμόδια υπηρεσία είχε σαν επικεφαλής τον Προβλεπτή της Υγείας (Proveditore della Salute), ο οποίος είχε την ευθύνη της λειτουργίας των λοιμοκαθαρτηρίων, δηλαδή των χώρων καραντίνας.
Το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο στην Ευρώπη ιδρύθηκε στα 1403 στη Βενετία, στο νησάκι της Παναγίας της Ναζαρέτ, το οποίο από τότε έγινε γνωστό ως «Ναζαρέτο» και, κατόπιν παραφθοράς, «Λαζαρέτο». Έτσι, όσα λοιμοκαθαρτήρια ιδρύθηκαν στη συνέχεια, ονομάζονταν «Λαζαρέτα».
Το νησάκι πάνω στο οποίο ιδρύθηκε το γνωστό μας Λαζαρέτο της Κέρκυρας, έφερε παλαιότερα το όνομα του Αγ. Δημητρίου. Στα 1588, λοιπόν, αποφασίζεται η οικοδόμηση ενός κτιρίου στο νησάκι του Αγ. Δημητρίου, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες των επιβατών και των προϊόντων που αναγκαστικά έπρεπε να παραμένουν στο Λαζαρέτο για μεγάλο χρονικό διάστημα πριν τους επιτραπεί η είσοδος στην πόλη. Το κτίριο αυτό είχε τη μορφή μικρού οχυρού και τα σχέδιά του σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας (A.S.V., Senato mar, R. 49, cc 112v-113, 161r).
Μέχρι την ανοικοδόμηση αυτού του κτιρίου, ως λοιμοκαθαρτήριο χρησιμοποιούταν και το νησί του Βίδου, στο οποίο οι συνθήκες ήταν εξαιρετικά άσχημες. Σε άθλια κατάσταση περιέρχονταν και όσοι εκτοπίζονταν εκεί έχοντας προσβληθεί από λοιμώδη ασθένεια. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως ουσιαστικά εγκαταλείπονταν στο νησάκι αυτό για να πεθάνουν, χωρίς κανείς να νοιάζεται για το πού θα βρουν κατάλυμα ή τα άλλα αναγκαία. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω περίπτωση που ανασύρουμε από το Αρχείο της Κέρκυρας, σχετικά με την πανώλη του 1529:
Εξόριστος …στο Βίδο.
ƒ αφηθ΄ (1529) ημέρα 25 Φεβρουαρίου, ινδικτιώνος[1] β΄(2ης).
Σομήρης Μπουγκαρίνης, εξόριστος ων εν τη νήσο του Βίδου διά την αιτίαν του θανατικού, παρών ομολόγησε ότι επηδή άνευ θελήσεως του Τιμιωτάτου Προβλεπτή της Υγείας εισέβη εις την οικίαν του κυρ Ιωάννη του Κεφαληνού, ήν έχει εν τη ρηθήσα νήσο, μη έχοντας δε να γείρη διά ανάπαυση, και έκαυσε ένα σκαφώνι και έτερα πράγματα καθώς θέλει εμφανησθείναι καθαρώτατα. Διά τούτο διά σιγουρώτη του κυρ Ιωάννου διά να του πληρώση την ρηθείσαν ζημίαν ήν του εποίησε, διά τούτο εμπλιγάρη[2] προς αυτόν το σπήτι του αυτό όπου έχει εν τη περιοχή του Ευρειοβουνίου, εις την ενορίαν μονής Υπεραγίας Θεοτόκου της Αντιβουνιώτισσας… ετόντας και την συγχώρεσι ο ρηθείς Σομίρης. Και ούτως ομολόγησε.
Μάρτυρες μαστρο Στέφανος Καλογεράς, Γεώργιος Μουσούρος και Ιωάννης Φλαμπουράρης.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Σ 146, σ. 102v
Όπως φαίνεται από την παραπάνω νοταριακή πράξη, ο Σομίρης Μπουγκαρίνης (πρόκειται μάλλον για ισραηλιτικής καταγωγής Κερκυραίο), προσβεβλημένος από πανώλη, είχε αφεθεί στο Βίδο μέχρις ότου αναρρώσει ή πεθάνει. Παρ’όλα αυτά, καμία μέριμνα δεν είχε ληφθεί από τον Προβλεπτή της Υγείας για το πού θα στεγαστεί αυτός και οι άλλοι ασθενείς που πιθανόν είχαν εκτοπισθεί εκεί. Μην αντέχοντας το κρύο του Φεβρουαρίου, ο Σομίρης μπήκε σε ένα σπίτι –στο Βίδο τότε υπήρχαν αρκετά οικήματα, καθώς και η εκκλησία του Αγ. Στεφάνου-, και έκαψε ένα σκαφώνι και ό,τι άλλο βρήκε, ώστε να ζεσταθεί και να επιβιώσει. Η αρχές, βέβαια, όχι μόνο δεν αναγνώρισαν το δικαίωμα του Σομίρη στη ζωή και την έλλειψη κάθε μέριμνας από μέρους τους, αλλά απαίτησαν από τον ασθενή να αποζημιώσει ο ίδιος τον ιδιοκτήτη του σπιτιού στο οποίο είχε βρει κατάλυμα.
[1] Ινδικτιώνα: ρωμαϊκή μέτρηση του χρόνου.
[2] Εμπλιγάρη: υποθηκεύει
Την Κυριακή των Βαΐων γιορτάσαμε, όπως κάθε χρόνο εδώ και τέσσερις σχεδόν αιώνες, το θαύμα του Αγίου Σπυρίδωνα, ο οποίος στα 1629 απήλλαξε το νησί μας από την επιδημία της πανώλης.
Η περίπτωση αυτή, βέβαια, δεν ήταν η μόνη. Η Κέρκυρα επλήγη πολλές φορές στο παρελθόν από λοιμώδεις επιδημίες, με πιο γνωστές αυτές της Μαύρης Πανώλης του 1347 που εξολόθρευσε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη την Ευρώπη, και εκείνη του 1629 που αναφέραμε ήδη.
Η θέση του νησιού στα εμπορικά δρομολόγια από την Ανατολή, και η χρησιμοποίησή του ως ενδιάμεσου σταθμού ανεφοδιασμού των πλοίων, εξέθεταν τους κατοίκους του στον κίνδυνο να μολυνθούν ανά πάσα ώρα από επιδημικές ή άγνωστες στην Ευρώπη ασθένειες.
Για την αντιμετώπιση των «εισαγόμενων» επιδημιών, το Βενετικό κράτος είχε ιδρύσει ένα σύστημα προστασίας, το οποίο είχε την ίδια σχεδόν δομή τόσο στη Βενετία, όσο και στις κτήσεις της. Η αρμόδια υπηρεσία είχε σαν επικεφαλής τον Προβλεπτή της Υγείας (Proveditore della Salute), ο οποίος είχε την ευθύνη της λειτουργίας των λοιμοκαθαρτηρίων, δηλαδή των χώρων καραντίνας.
Το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο στην Ευρώπη ιδρύθηκε στα 1403 στη Βενετία, στο νησάκι της Παναγίας της Ναζαρέτ, το οποίο από τότε έγινε γνωστό ως «Ναζαρέτο» και, κατόπιν παραφθοράς, «Λαζαρέτο». Έτσι, όσα λοιμοκαθαρτήρια ιδρύθηκαν στη συνέχεια, ονομάζονταν «Λαζαρέτα».
Το νησάκι πάνω στο οποίο ιδρύθηκε το γνωστό μας Λαζαρέτο της Κέρκυρας, έφερε παλαιότερα το όνομα του Αγ. Δημητρίου. Στα 1588, λοιπόν, αποφασίζεται η οικοδόμηση ενός κτιρίου στο νησάκι του Αγ. Δημητρίου, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες των επιβατών και των προϊόντων που αναγκαστικά έπρεπε να παραμένουν στο Λαζαρέτο για μεγάλο χρονικό διάστημα πριν τους επιτραπεί η είσοδος στην πόλη. Το κτίριο αυτό είχε τη μορφή μικρού οχυρού και τα σχέδιά του σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας (A.S.V., Senato mar, R. 49, cc 112v-113, 161r).
Μέχρι την ανοικοδόμηση αυτού του κτιρίου, ως λοιμοκαθαρτήριο χρησιμοποιούταν και το νησί του Βίδου, στο οποίο οι συνθήκες ήταν εξαιρετικά άσχημες. Σε άθλια κατάσταση περιέρχονταν και όσοι εκτοπίζονταν εκεί έχοντας προσβληθεί από λοιμώδη ασθένεια. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως ουσιαστικά εγκαταλείπονταν στο νησάκι αυτό για να πεθάνουν, χωρίς κανείς να νοιάζεται για το πού θα βρουν κατάλυμα ή τα άλλα αναγκαία. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω περίπτωση που ανασύρουμε από το Αρχείο της Κέρκυρας, σχετικά με την πανώλη του 1529:
Εξόριστος …στο Βίδο.
ƒ αφηθ΄ (1529) ημέρα 25 Φεβρουαρίου, ινδικτιώνος[1] β΄(2ης).
Σομήρης Μπουγκαρίνης, εξόριστος ων εν τη νήσο του Βίδου διά την αιτίαν του θανατικού, παρών ομολόγησε ότι επηδή άνευ θελήσεως του Τιμιωτάτου Προβλεπτή της Υγείας εισέβη εις την οικίαν του κυρ Ιωάννη του Κεφαληνού, ήν έχει εν τη ρηθήσα νήσο, μη έχοντας δε να γείρη διά ανάπαυση, και έκαυσε ένα σκαφώνι και έτερα πράγματα καθώς θέλει εμφανησθείναι καθαρώτατα. Διά τούτο διά σιγουρώτη του κυρ Ιωάννου διά να του πληρώση την ρηθείσαν ζημίαν ήν του εποίησε, διά τούτο εμπλιγάρη[2] προς αυτόν το σπήτι του αυτό όπου έχει εν τη περιοχή του Ευρειοβουνίου, εις την ενορίαν μονής Υπεραγίας Θεοτόκου της Αντιβουνιώτισσας… ετόντας και την συγχώρεσι ο ρηθείς Σομίρης. Και ούτως ομολόγησε.
Μάρτυρες μαστρο Στέφανος Καλογεράς, Γεώργιος Μουσούρος και Ιωάννης Φλαμπουράρης.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Σ 146, σ. 102v
Όπως φαίνεται από την παραπάνω νοταριακή πράξη, ο Σομίρης Μπουγκαρίνης (πρόκειται μάλλον για ισραηλιτικής καταγωγής Κερκυραίο), προσβεβλημένος από πανώλη, είχε αφεθεί στο Βίδο μέχρις ότου αναρρώσει ή πεθάνει. Παρ’όλα αυτά, καμία μέριμνα δεν είχε ληφθεί από τον Προβλεπτή της Υγείας για το πού θα στεγαστεί αυτός και οι άλλοι ασθενείς που πιθανόν είχαν εκτοπισθεί εκεί. Μην αντέχοντας το κρύο του Φεβρουαρίου, ο Σομίρης μπήκε σε ένα σπίτι –στο Βίδο τότε υπήρχαν αρκετά οικήματα, καθώς και η εκκλησία του Αγ. Στεφάνου-, και έκαψε ένα σκαφώνι και ό,τι άλλο βρήκε, ώστε να ζεσταθεί και να επιβιώσει. Η αρχές, βέβαια, όχι μόνο δεν αναγνώρισαν το δικαίωμα του Σομίρη στη ζωή και την έλλειψη κάθε μέριμνας από μέρους τους, αλλά απαίτησαν από τον ασθενή να αποζημιώσει ο ίδιος τον ιδιοκτήτη του σπιτιού στο οποίο είχε βρει κατάλυμα.
[1] Ινδικτιώνα: ρωμαϊκή μέτρηση του χρόνου.
[2] Εμπλιγάρη: υποθηκεύει
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου