Το νερό αποτελεί, μαζί με την τροφή, βασική προϋπόθεση της επιβίωσης του ανθρώπου. Αποτελεί, επίσης, πρωτεύον κριτήριο για την κατοίκηση ενός τόπου, ιδιαίτερα σε παλαιότερες εποχές που η μεταφορά ύδατος σε μεγάλες αποστάσεις ήταν σχεδόν αδύνατη.
Η Κέρκυρα, παρά το γεγονός ότι, σε σύγκριση με άλλες περιοχές της Μεσογείου, παρουσιάζει εξαιρετικές βροχοπτώσεις, δεν διαθέτει επαρκείς ποσότητες τρεχούμενων υδάτων. Εξάλλου, πολλά από τα υπόγεια τρεχούμενα ύδατα του νησιού, καταλήγουν στη θάλασσα, όπως στην περιοχή της Παλαιοκαστρίτσας.
Οι πρόγονοί μας, σε απώτατες εποχές, συγκεντρώνονταν σε μέρη που υπήρχαν πηγές, όπως στην Καμάρα και την Κρήνη, όπου έχουν εντοπιστεί ίχνη κατοίκησης ήδη από την αρχαιότητα. Σε πολλούς τέτοιους οικισμούς, όμως, οι πηγές κάποια στιγμή στέρεψαν, ή δεν επαρκούσαν για την κάλυψη των αναγκών του διαρκώς αυξανόμενου πληθυσμού.
Ως εκ τούτου, οι οικισμοί της κερκυραϊκής υπαίθρου άρχισαν να εξαρτούνται όλο και περισσότερο από τα πηγάδια, τα οποία είχαν τη μορφή γεωτρήσεων ή υδατοδεξαμενών, ανάλογα με την περίπτωση.
Ο μικρός αριθμός των κατάλληλων για τη δημιουργία πηγαδιών τόπων, καθώς και το περίπλοκο καθεστώς της έγγειας ιδιοκτησίας που αναπτύχθηκε δια μέσου των αιώνων, οδήγησε στο γνωστό, οικογενειακό καθεστώς ιδιοκτησία των πηγαδιών.
Έχουμε αναφέρει στο παρελθόν, ότι η πραγματική ιδιοκτησία της γης, ακόμη και στο πλαίσιο του φεουδαλικού-τιμαριωτικού συστήματος, παρέμενε στην πραγματικότητα στο γένος. Για παράδειγμα, αν μία συζευγμένη γυναίκα απεβίωνε άτεκνη, η προίκα της, δηλαδή το μερίδιό της από την γονεϊκή περιουσία, επιστρεφόταν από τον σύζυγό της στους κοντινότερους εξ αίματος συγγενείς της.
Η ιδιοκτησία του γένους, παρά τις ποικίλες εξαιρέσεις, είναι ακόμη πιο διακριτή στην περίπτωση των πηγαδιών. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα πηγάδια αποτελούσαν (και αποτελούν) συλλογική, οικογενειακή ιδιοκτησία, ανεξάρτητα από το σε ποιον ανήκε η γη στην οποία βρίσκονταν.
Στο παρακάτω κείμενο εντοπίζουμε την περίπτωση ενός νέου πηγαδιού και τον τρόπο με τον οποίο ρυθμίζονται τα δικαιώματα όσων συμμετείχαν στο κτίσιμό του, και που, φυσικά ανήκαν στο ίδιο γένος.
ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΚΤΙΣΙΜΑΤΟΣ ΠΗΓΑΔΙΟΥ ΣΤΟΥΣ ΣΥΝΑΡΑΔΕΣ (19ος αι.)
1805, ημέρα 6 του Αυγούστου μηνός, εις το χωρίον των Συναράδων, οι παρόντες κυρ Αντρούτζος Γραμμένος του ποτέ Στέλιου και Σπύρος και Μικέλης, αδέλφια Γραμμένιδες, του ποτέ ευλαβεστάτου παπα Αντωνίου, και Θεοδωρής και Στέλιος, αδέλφια, του ποτέ Παύλου, και Μαργαρίτης Γραμμένος του ποτέ Σπύρου, όλοι από το παρόν χωρίον, μπάρμπας και ανηψήδια, εσυμφώνησαν όλοι τους ανταμώς, και κάνουν ένα πηγάδι εις τον τόπον του άνωθεν Σπύρου και Μικέλη, όπου έχουν και ποσεδέρουν[1] οι άνωθεν αδελφοί, εις το παρόν χωρίον, εις την ονομασίαν Τράφον, πλησίον και συνεγκύς τα αγαθά του. Και το έτερο πηγάδι όπου έχουν, το βάνουν και αυτό να το έχουν όλοι τους ανταμώς (…) και μένοντας ο πόντος της απομοιρασιάς τους για το πηγάδι γινόμενη 10 Απριλίου 1779 εις τας πράξεις του κυρ Στεφανή Αρβανιτάκη νοταρίου, όπου να έχουν από την σήμερον και διά πάντοτε τα άνωθεν δύο πηγάδια οι άνωθεν μπάρμπας και ανηψήδια του, να παίρνουν νερό αυτοί και οι κληρονόμοι τους πάντοτε και αεί, και να έχουν στράτα από τον ίδιον τόπον, την άκρη του άνωθεν Σπύρου και Μικέλη, διά να παίρνουν το αυτό νερό, και η στράτα του ετέρου πηγαδιού από το πορτόνι οπού ήτον παλαιά, διά να εμπαίνουν και να παίρνουν όλοι τους νερό.
Και ούτως εσυμφώνησαν και ευχαριστήθησαν ενώπιον μαρτύρων του κυρ Καπογιάννη Γραμμένου του ποτέ Ζαφείρη και κυρ Στέλου Ραρή του ποτέ Σίμου και οι δύο από το άνωθεν χωρίον.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Χ 40, φίλτζα 3, σ. 7v
Είναι σαφές από τα παραπάνω ότι για τους Γραμμένους της γενιάς του παπα ΚαλοΪωάννη (15ος-16ος αι.) είναι αυτονόητη η συνιδιοκτησία των πηγαδιών. Ακόμη, αναγράφονται οι δεδομένοι όροι σχετικά με την πρόσβαση του καθενός σε αυτά, η οποία, μάλιστα εξασφαλίζεται και για τους κληρονόμους τους ες αεί.
[1] Ποσεδέρω: κατέχω.
Αγαπητέ Ανδρέα,
ΑπάντησηΔιαγραφήΔιαβάζοντας το κείμενο, ήλθε στη σκέψη μου ένα πηγάδι που σήμερα ονομάζεται 'Βασιλικός' και βρίσκεται δίπλα στο τράφο, μέσα στο χωριό. Πρέπει όμως να πώ ότι τα παραπάνω είναι απλώς μία υπόθεση που χρειάζεται περαιτέρω μελέτη. Η λέξη 'τράφος' χρησιμοποιείται σε πολλές άλλες περιοχές.
Στέφανος
Φίλε Σταμάτη
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαταρχήν να σημειώσω ότι δεν κατάγομαι από τους Συναράδες, καθώς οι πρόγονοί μου μετοίκησαν στους Κουραμάδες κατά τον 17ο αιώνα (παπα Μίχος Γραμμένος). Σχετικά με το πηγάδι που αναφέρεις, δεν μπορώ να εκφέρω άποψη, καθώς δεν είμαι πολύ εξοικιωμένος με την τοπογραφία των Συναράδων. Παρά ταύτα, μπορώ να πω ότι ο τράφος στον οποίο αναφέρεται το κείμενο πρέπει να ταυτίζεται με τον τράφο στην μέση του χωριού, καθώς φαίνεται ότι το χωριό είχε αρχικά κτιστεί γύρω από αυτόν, αφού λίγο παραπάνω υπήρχε μία πηγή η οποία κάποια στιγμή στέρεψε. Η γενιά των Γραμμένων κατοικούσε στη γειτονιά "Γραμμενάτικα", γύρω από την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, με πρώτο καταγεγραμμένο στα 1497 τον παπα Δημήτριο Γραμμένο, επίτροπο της διακοινοτικής εκκλησίας της Υπαπαντής στους Καστελάνους. Το 1735, ο Στέλιος Γραμμένος παντρεύτηκε την Φωτεινή Αλαμάνου και μπήκε σώγαμπρος στα Αλαμανάτικα, κάτω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Από το παρανόμι του, "Μαστροπούλιος", ονομάστηκε και το σόι των απογόνων του, αλλά και η γειτονιά "Μαστροπουλιάτικα". Στο κείμενο που αναφέρεται στο πηγάδι, οι συμβαλλόμενοι είναι όλοι απόγονοι του Στέλιου.
Ελπίζω τα παραπένω στοιχεία να σε βοήθησαν στην ταυτοποίηση του πηγαδιού, αν βέβαια αυτό υπάρχει ακόμη.
Φιλικά
Ανδρέας Γραμμένος
Αγαπητέ Ανδρέα,
ΑπάντησηΔιαγραφήΠράγματι, ένας μεγάλος αριθμός οικογενειών με το όνομα Γραμμένος κατοικεί γύρω από την εκκλησσία τ’Άη Θανάσση, ή ποιό σωστά, η πλειοψηφία των κατοικούντων γύρω από την παραπάνω εκκλησσία φέρουν το επίθετο Γραμμένος (τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα).
Σχετικά με το πηγάδι, σύμφωνα με τις νέες πληροφορίες που παραθέτεις, πρέπει να απορίψουμε την υπόθεση του ‘Βασιλικού΄ σαν το πηγάδι της συμβολαιογραφικής πράξης. Επίσης, πρέπει να απορίψουμε ως υποψήφιο ένα πηγάδι στην παραπλήσια περιοχή που ονομάζεται ¨στις κολόννες¨.
Ένα άλλο πηγάδι βρίσκεται στην σημερινή πλατεία του χωριού. Η πλατεία αυτή πριν 30 χρόνια ήταν τράφος. Το πηγάδι αυτό είναι κοντά στην εκκλησσία τ’Άη Νικόλα αλλά σχετικά μακρυά από τα Μαστροπουλιάτικα. Το εν λόγω πηγάδι ήταν της οικογένειας Βασιλάκη. Συνεπώς, πρέπει να το απορίψουμε και αυτό.
Τέλος, η γειτονιά Μαστροπουλιάτικα (πίσω από το Κουλουρίδι) και τα Αλαμανάτικα (κάτω από την εκκλησσία τ’Άη Νικόλα) χωρίζονται από ένα τράφο. Σ’αυτή την περιοχή υπάρχει ένα πηγάδι γνωστό ως το πηγάδι του ¨Καρλάντε¨. Δεν γνωρίζω άλλο πηγάδι σ’αυτή την περιοχή. Πιστεύω ότι το πηγάδι αυτό πρέπει να ταυτίζεται με το πηγάδι της νοταρικής πράξης.
Σχετικά με τα υπόλοιπα που σημειώνεις για τις Συναράδες, πράγματι, ποιό ψηλά από τη σημερινή (νέα) πλατεία του χωριού βρίσκεται η περιοχή «Πηγιάτικα» όπου πιθανόν θα ήταν και η πηγή. Στο χωριό υπάρχουν πολλές οικογένειες με το όνομα Πηγής που ενδεχομένως να ήταν και οι οικογένειες που ζούσαν δίπλα στην πηγή.
Φιλικά
Στέφανος Γραμμένος
Αγαπητέ Ανδρέα,
ΑπάντησηΔιαγραφήΜπορείς να γράψεις μερικές γραμμές σχετικά με την προέλευση του ονόματος 'Συναράδες' γιατί αυτά που γράφονται στη Βικιπαίδεια σχετικά με 'αξιναράδες' και 'τσαπαδόρους' μου φαίνονται λίγο τραβηγμένα. Αυτές οι ερμηνείες έχουν αρχίσει να υιοθετούνται από πολλούς απλά και μόνο επειδή τα γράφει η Βικιπαίδεια.
Φιλικά
Στέφανος Γραμμένος
Δυστυχώς στη wikipedia μπορεί να γράψει ο καθένας ό,τι θέλει, ενώ είναι πάρα πολλοί αυτοί που θεωρούν τον εν λόγω ιστότοπο έγκυρη πηγή πληροφοριών.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ αρχαιότερη πηγή στην οποία μπορούμε να ανατρέξουμε σχετικά με τις ονομασίες των κερκυραϊκών χωριών είναι η αναφορά του Καστροφύλακα επί Ανδεγαυών. Για τα χωριά όμως που αναφέρονται εκεί, εφόσον δεν έχουν αλλάξει όνομα από τότε, δεν είναι δυνατόν συνήθως να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με την προέλευση της ονομασίας τους.
Σύμφωνα με μία πολύ ενδιαφέρουσα εργασία του Γ. Χυτήρη (Τοπωνύμια), η κατάληξη σε -άδες δηλώνει καταγωγή από το επώνυμο των αρχαιότερων κατοίκων, χωρίς αυτό όμως να αποτελεί θέσφατο. Ο Κόλλας συνδέει τους Συναράδες με την οικογένεια "Συναρά", ενώ άλλοι θεωρούν ότι προέρχεται από το ρήμα "συν-αράσσω" που σημαίνει "συγκρούομαι", δηλωτικό κατ'αυτούς της έφεσης των Συναραδιτών στους καβγάδες (sic).
Κάποια στιγμή θα γράψω ένα άρθρο σχετικά με τις ονομασίες, αλλά ας μην θεωρούμε ότι μπορούμε να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα τόσο εύκολα...