Τα φρούρια της πόλης της Κέρκυρας είναι πασίγνωστα και συγκεντρώνουν τα βλέμματα των ντόπιων και των επισκεπτών. Παρόλα αυτά, το νησί κοσμούν και άλλες ενδιαφέρουσες οχυρώσεις, οι οποίες, αν και παρήκμασαν από νωρίς και εγκαταλείφθηκαν στο έλεος του χρόνου, έχουν πολλά να μας πουν για την ιστορία αυτού του τόπου.
Ήδη από τον πρώιμο Μεσαίωνα (5ο – 6ο αι. μ.Χ.) εμφανίστηκε απαιτητική η ανάγκη οχύρωσης και άλλων σημείων του νησιού εκτός από την Κορυφώ, τη μεσαιωνική Κέρκυρα που βρισκόταν στη χερσόνησο του Παλαιού Φρουρίου. Σταδιακά οχυρώθηκαν τρία σημεία στις δυτικές και βόρειες ακτές της Κέρκυρας: το Γαρδίκι, το Αγγελόκαστρο και η Κασσιώπη.
Βεβαίως, δεν διαθέτουμε ακριβείς πληροφορίες για την αρχαιότητα των οχυρώσεων αυτών (εκτός της Κασσιώπης), αφού αν και τα σωζόμενα μέρη τους δείχνουν τον Μεσαίωνα, άλλα στοιχεία συνηγορούν για αρχαιότερη παρουσία οχυρωμάτων στα σημεία αυτά. Ακόμη, πάντως και να υπήρχαν οχυρώσεις από την Αρχαιότητα, πρέπει να είχαν πέσει σε παρακμή και να είχαν εγκαταληφθεί κατά την εποχή της Pax Romana. Η Μεγάλη Μετανάστευση των Λαών, όμως, και η καταστροφική επιδρομή των Γότθων του Τωτίλα το 531 μ.Χ. έπεισαν για την ανάγκη οχύρωσης κάποιων σημείων στο νησί. Η ίδια η Κορυφώ χτίστηκε ως συνέπεια των γεγονότων αυτών, έπειτα από την ισοπέδωση της αρχαίας πόλης από τους Γότθους.
Τα οχυρά του Γαρδικίου, του Αγγελοκάστρου και της Κασσιώπης είχαν σκοπό την εξασφάλιση ενός μέρους του πληθυσμού της υπαίθρου από επιδρομείς οι οποίοι, αποφεύγοντας το στενό της Κέρκυρας και όγκο της φρουράς στην πόλη της, ήταν πιθανόν να αποβιβαστούν στις νότιες, τις δυτικές ή τις βόρειες ακτές του νησιού. Η απειλή αυτή διατηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα και μέχρι τα Νεότερα χρόνια, οπότε συνεχίστηκε η ίδια πολιτική από τους Ανδεγαυούς και τους Βενετούς.
Οι Ανδεγαυοί χρησιμοποιούσαν για την επάνδρωση των οχυρών φεουδαλικά στρατεύματα από τη νότια Ιταλία και την ίδια την Κέρκυρα, ενώ οι Βενετοί συνέχισαν τη βυζαντινή πρακτική τοποθέτησης μισθοφόρων από τα Βαλκάνια. Έτσι, κατά τον 15ο και τον 16ο αιώνα οι φρουρές των οχυρών αποτελούνταν από μικτές ελληνο-αρβανίτικες μονάδες stradioti, παράλληλα με τους cernidi, τους ντόπιους πολιτοφύλακες.
Η κατάσταση αυτή, όπως ίσχυε για το οχυρό της Κασσιώπης, σκιαγραφείται από το παρακάτω νοταριακό έγγραφο του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας.
ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΚΑΙ ΓΕΡΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΣΣΙΩΠΗ (16ος αι.)
αφξα΄(1561), ημέρα κδ΄(24η) μηνός Μαρτίου…
ημέρα κστ΄(26η) του άνωθεν μηνός, Μισέρ Τζάνης Μπαρμπάτης, Καπετάνιος, με την συντροφίαν του και Μισέρ Τζόρτζης Μπούζης και Σερ Θεόδωρος Μάνεσης ως εκείνοι όπου έχουν τα χωράφια του Κασοποίου από την Εκλαμπροτάτην Αυθεντίαν, και επειδή είχον τραβενήρη σκάνδαλα με τους Σηνιότες, την σήμερον εσυμφώνησαν με τους παρόντες Γέροντες των Συνηών, ήγουν ΚαλοΪωάννη Τζόλη, κυρ Κωσταντή Λυγνόν και κυρ Αντώνη Αθανάση διά μέρους του χωρίου τους, να είναι ηγαπημένοι και ηρηνεμένοι πάντοτε, και να έχουν εξουσίαν να κατευάζουν τα ζώα τους οι Συνιότες να τα ποτίζουν και πάλι να τα παίρνουν στον τόπο τους, και όνταν θέλουν ευγάνοι οι Αναπληότες τα άλογά τους να βόσκουν στους τόπους τους, να είνε εις εξουσίαν τους. Και αν κατευάζουν και οι Συνηότες τα ζώα τους να είνε με θέλημα και ερώτηση των Αναπληοτών και αν κάνουν στάνη να τους δίδουν το δόσημο κατά την συνήθειαν και τα εξής. Υπό μαρτυρίας κυρ Σταμάτη Φωτινού και ΚαλοΪωάννη Αθανάση και Μισέρ Τζάνη Καπέλου και κυρ Ρούση Δενάση.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Β 176, φ. 20, σ. 343v
Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι οι βενετική Διοίκηση είχε τοποθετήσει ιππείς stradioti από την περιοχή του Ναυπλίου στο οχυρό της Κασσιώπης, με επικεφαλής εκείνη την εποχή τον Ιταλό Gianni Barbati. Για τη συντήρηση της φρουράς και την αμοιβή των φρουράρχων είχαν παραχωρηθεί στο οχυρό κάποια κτήματα με κάποια μορφή στρατιωτικού τιμαρίου. Ως εκ τούτου, οι Σινιώτες που ως τότε μετακινούσαν και πότιζαν τα ζώα τους στην περιοχή αυτή, έπρεπε να το κάνουν πλέον κατόπιν αδείας του φρούραρχου, στον οποίο έπρεπε να αποδίδουν «δόσιμο» σε περίπτωση που τα στάβλιζαν εκεί.
Ήδη από τον πρώιμο Μεσαίωνα (5ο – 6ο αι. μ.Χ.) εμφανίστηκε απαιτητική η ανάγκη οχύρωσης και άλλων σημείων του νησιού εκτός από την Κορυφώ, τη μεσαιωνική Κέρκυρα που βρισκόταν στη χερσόνησο του Παλαιού Φρουρίου. Σταδιακά οχυρώθηκαν τρία σημεία στις δυτικές και βόρειες ακτές της Κέρκυρας: το Γαρδίκι, το Αγγελόκαστρο και η Κασσιώπη.
Βεβαίως, δεν διαθέτουμε ακριβείς πληροφορίες για την αρχαιότητα των οχυρώσεων αυτών (εκτός της Κασσιώπης), αφού αν και τα σωζόμενα μέρη τους δείχνουν τον Μεσαίωνα, άλλα στοιχεία συνηγορούν για αρχαιότερη παρουσία οχυρωμάτων στα σημεία αυτά. Ακόμη, πάντως και να υπήρχαν οχυρώσεις από την Αρχαιότητα, πρέπει να είχαν πέσει σε παρακμή και να είχαν εγκαταληφθεί κατά την εποχή της Pax Romana. Η Μεγάλη Μετανάστευση των Λαών, όμως, και η καταστροφική επιδρομή των Γότθων του Τωτίλα το 531 μ.Χ. έπεισαν για την ανάγκη οχύρωσης κάποιων σημείων στο νησί. Η ίδια η Κορυφώ χτίστηκε ως συνέπεια των γεγονότων αυτών, έπειτα από την ισοπέδωση της αρχαίας πόλης από τους Γότθους.
Τα οχυρά του Γαρδικίου, του Αγγελοκάστρου και της Κασσιώπης είχαν σκοπό την εξασφάλιση ενός μέρους του πληθυσμού της υπαίθρου από επιδρομείς οι οποίοι, αποφεύγοντας το στενό της Κέρκυρας και όγκο της φρουράς στην πόλη της, ήταν πιθανόν να αποβιβαστούν στις νότιες, τις δυτικές ή τις βόρειες ακτές του νησιού. Η απειλή αυτή διατηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα και μέχρι τα Νεότερα χρόνια, οπότε συνεχίστηκε η ίδια πολιτική από τους Ανδεγαυούς και τους Βενετούς.
Οι Ανδεγαυοί χρησιμοποιούσαν για την επάνδρωση των οχυρών φεουδαλικά στρατεύματα από τη νότια Ιταλία και την ίδια την Κέρκυρα, ενώ οι Βενετοί συνέχισαν τη βυζαντινή πρακτική τοποθέτησης μισθοφόρων από τα Βαλκάνια. Έτσι, κατά τον 15ο και τον 16ο αιώνα οι φρουρές των οχυρών αποτελούνταν από μικτές ελληνο-αρβανίτικες μονάδες stradioti, παράλληλα με τους cernidi, τους ντόπιους πολιτοφύλακες.
Η κατάσταση αυτή, όπως ίσχυε για το οχυρό της Κασσιώπης, σκιαγραφείται από το παρακάτω νοταριακό έγγραφο του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας.
ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΚΑΙ ΓΕΡΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΣΣΙΩΠΗ (16ος αι.)
αφξα΄(1561), ημέρα κδ΄(24η) μηνός Μαρτίου…
ημέρα κστ΄(26η) του άνωθεν μηνός, Μισέρ Τζάνης Μπαρμπάτης, Καπετάνιος, με την συντροφίαν του και Μισέρ Τζόρτζης Μπούζης και Σερ Θεόδωρος Μάνεσης ως εκείνοι όπου έχουν τα χωράφια του Κασοποίου από την Εκλαμπροτάτην Αυθεντίαν, και επειδή είχον τραβενήρη σκάνδαλα με τους Σηνιότες, την σήμερον εσυμφώνησαν με τους παρόντες Γέροντες των Συνηών, ήγουν ΚαλοΪωάννη Τζόλη, κυρ Κωσταντή Λυγνόν και κυρ Αντώνη Αθανάση διά μέρους του χωρίου τους, να είναι ηγαπημένοι και ηρηνεμένοι πάντοτε, και να έχουν εξουσίαν να κατευάζουν τα ζώα τους οι Συνιότες να τα ποτίζουν και πάλι να τα παίρνουν στον τόπο τους, και όνταν θέλουν ευγάνοι οι Αναπληότες τα άλογά τους να βόσκουν στους τόπους τους, να είνε εις εξουσίαν τους. Και αν κατευάζουν και οι Συνηότες τα ζώα τους να είνε με θέλημα και ερώτηση των Αναπληοτών και αν κάνουν στάνη να τους δίδουν το δόσημο κατά την συνήθειαν και τα εξής. Υπό μαρτυρίας κυρ Σταμάτη Φωτινού και ΚαλοΪωάννη Αθανάση και Μισέρ Τζάνη Καπέλου και κυρ Ρούση Δενάση.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Β 176, φ. 20, σ. 343v
Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι οι βενετική Διοίκηση είχε τοποθετήσει ιππείς stradioti από την περιοχή του Ναυπλίου στο οχυρό της Κασσιώπης, με επικεφαλής εκείνη την εποχή τον Ιταλό Gianni Barbati. Για τη συντήρηση της φρουράς και την αμοιβή των φρουράρχων είχαν παραχωρηθεί στο οχυρό κάποια κτήματα με κάποια μορφή στρατιωτικού τιμαρίου. Ως εκ τούτου, οι Σινιώτες που ως τότε μετακινούσαν και πότιζαν τα ζώα τους στην περιοχή αυτή, έπρεπε να το κάνουν πλέον κατόπιν αδείας του φρούραρχου, στον οποίο έπρεπε να αποδίδουν «δόσιμο» σε περίπτωση που τα στάβλιζαν εκεί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου