1570 – 1572 Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΙΣ ΓΑΛΕΡΕΣ

Η δεκαετία του 1570 ήταν κρίσιμη και γεμάτη δεινά για τους χριστιανούς της Ανατολής.
Με την άνοδο του Σελήμ στον θρόνο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία ξεκίνησε για μια ακόμη φορά να επεκτείνεται, για να φτάσει στη μεγαλύτερη έκτασή της στο τέλος του αιώνα. Όπως ήταν φυσικό, πρώτος στόχος για τους Οθωμανούς στάθηκαν οι βενετικές κτήσεις της Ανατολής, και πιο συγκεκριμένα η Κύπρος.
Η εκστρατεία κατά της Μεγαλονήσου ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1570 και έληξε τον Αύγουστο του επομένου έτους με την πτώση της Αμμοχώστου και τη σφαγή υπερασπιστών και κατοίκων από τα στρατεύματα του Λάλα Μουσταφά. Σε όλο το διάστημα του πολέμου αυτού, η Βενετία δεν έπαψε να εκλιπαρεί τα άλλα χριστιανικά κράτη της Ευρώπης για βοήθεια και τον Πάπα να κηρύξει σταυροφορία.
Ο Πάπας είδε θετικά την υπόθεση, όμως οι Ευρωπαίοι αδιαφορούσαν για καιρό, κάποιοι γιατί αντιμετώπιζαν τα δικά τους εσωτερικά ή εξωτερικά προβλήματα, άλλοι γιατί θεωρούσαν πως δεν τους αφορούσαν οι σφαγές στην Ανατολή αφού, μάλιστα, αυτοί που σφαγιάζονταν ήταν κυρίως "αιρετικοί" Έλληνες, ενώ μερικοί, όπως οι Γάλλοι, θεωρούσαν τους Οθωμανούς χρήσιμους εταίρους.
Όταν, όμως, άρχισαν να φτάνουν στα δυτικά Λατίνοι και Έλληνες επιζήσαντες από την πολύπαθη Κύπρο, οι φρικιαστικές τους αναφορές για τις σφαγές και τα μαρτύρια των Χριστιανών συγκλόνισαν πολλούς, οι οποίοι άρχισαν σιγά σιγά να ανταποκρίνονται στις εκκλήσεις των Βενετών.
Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να συμπηχθεί η Sacra Lega («Ιερή Συμμαχία»), ένας τεράστιος στόλος που η Μεσόγειος είχε να δει αιώνες. Ο στόλος αυτός καταναυμάχησε τον μέχρι τότε πανίσχυρο Οθωμανικό στην περίφημη Ναυμαχία της Ναυπάκτου στις 7 Οκτωβρίου του 1571, έναν περίπου μήνα μετά την πτώση της Αμμοχώστου.
Ακόμη και μετά τη ναυμαχία, όμως, οι Βενετοί και οι Έλληνες υπήκοοί τους δεν ηρέμησαν. Η ειρήνη αργούσε ακόμη να επιστρέψει στην περιοχή, και οι εφήμεροι σύμμαχοι είχαν επιστρέψει ήδη στις χώρες τους.
Το καλοκαίρι του 1572, πολλοί Κερκυραίοι είχαν συμπληρώσει έναν τουλάχιστον χρόνο υπηρεσίας στις γαλέρες, και είχαν συμμετάσχει στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου και άπειρες άλλες συγκρούσεις. Καθώς η κόπωσή τους, σωματική και ψυχική, ήταν μεγάλη, μερικοί από αυτούς αναζητούσαν τρόπους να αποδεσμευτούν από την υπηρεσία στα πολεμικά κάτεργα.
Ένας από αυτούς ήταν ο Ιωάννης Πηλός, όπως αποκαλύπτει το παρακάτω κείμενο.

ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΚΕΡΚΥΡΑΙΟΥ ΜΕ ΚΥΠΡΙΟ ΣΚΑΤΖΑΔΟΥΡΟ

10/6/1572
Ο παρών Ιωάννης Πηλός του κυρ Μένιγου… ευρίσκεται εις το κάτεργο[1] του Τιμίου Μισέρ Μάρκου Φιομάχου σκάπουλος[2], και μη έχοντας το βολετό να υπάγη, εσυμφώνησε μετά του παρώντα κυρ Χριστόφορο Κυπριώτη του Νικολού από τη Λάρνακα της Λαπιθούς, και έβαλε αυτόν σκατζαδούρο[3], να οφείλη πορευθείναι αυτός κυρ Χριστόφορος με το ρηθέν κάτεργο σκάπουλος, εις τον τόπον αυτού να δουλεύση όσον καιρόν ήθελε δουλεύση ο αυτός Ιωάννης, και να λαμβάνη τας πάγας[4] του Αγίου Μάρκου. Και διά την αυτήν εργασίαν ως άνωθεν, δέδωκε χάρισμα ο άνωθεν Πηλός προς τον αυτόν Χριστόφορον δουκάτα κουρέντε[5] 8 προς λίτρες 6 το καθέν… Ακόμη, είτι του αβατζάρη αβάντζο[6] από το κάτεργο του Κοντόκαλη όπου εδούλευσε, να το λάβη και αυτό ο αυτός κυρ Χριστόφορος. Και διά σιγουρώτητα του αυτού Πηλού εσέβη εγγυητής ο παρών Μαστρο Νικόλαος ο Τρίγγης και κοντραπιέτζος εσέβη ο παρών κυρ Αλέξανδρος Πηλός. Ακόμη υποσχέθη ο άνωθεν Πηλός ότι εάν και τον άλλο χρόνο ήθελαν αρματώση και επάρουν τον αυτόν Χριστόφορον πάλιν σκάπουλον, καθώς και οι άλλοι ήθελαν χαρίση τους σκατζαδούρους, να χρεωστά και αυτός να του αποκρίνεται να τον ευχαριστή. Και ούτως εσυμφώνησαν υπό μαρτυρίας κυρ Ανδρέου του Δελάρτα και κυρ Μιχάλη Μωραΐτη.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Π 41, σ. 135v

Ο κυρ Χριστόφορος ήταν ένας από τους πολλούς «Κυπριώτες» που κατέφυγαν στην Κέρκυρα μετά την κατάληψη του νησιού τους από τους Οθωμανούς. Ο συγκεκριμένος πρόσφυγας, όμως, είχε προφανώς πολεμική εμπειρία, την οποία αποφάσισε να αξιοποιήσει προκειμένου να αντιμετωπίσει την ανέχεια που συνόδευε τον εκπατρισμό του.
Ο κυρ Ιωάννης είχε κληθεί να υπηρετήσει ως σκάπουλος στη γαλέρα του Μάρκου Φιομάχου, την πέμπτη «χαμένη» κερκυραϊκή γαλέρα που συμμετείχε στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Έχοντας όμως πολεμήσει και στη Ναυμαχία στη γαλέρα του Χριστόφορου Κοντόκαλη, ο κυρ Ιωάννης θέλησε να απαλλαγεί, και για τούτο ήρθε σε συμφωνία με τον Κύπριο πρόσφυγα.
Για τη «σκάτζα», την αντικατάστασή του, κυρ Χριστόφορος θα λάβαινε οκτώ δουκάτα επιπλέον των μισθών από το κράτος. Τα οκτώ δουκάτα, όμως, δεν ήταν αρκετά, ιδιαίτερα για μια τέτοια ανήσυχη και επίφοβη περίοδο. Έτσι, ο κυρ Ιωάννης δίνει στον αντικαταστάτη του και το μερίδιό που έλαβε τον προηγούμενο χρόνο από τη γαλέρα του Κοντόκαλη, που είχε αιχμαλωτίσει την «καπιτάνα» της Ρόδου, μια από τις πλουσιότερες γαλέρες των Οθωμανών.

Σημειώσεις

[1] Κάτεργο: κωπήλατο πολεμικό.
[2] Σκάπουλος: πεζοναύτης.
[3] Σκατζαδούρος: αντικαταστάτης.
[4] Πάγα: ποσό, πληρωμή.
[5] Κουρέντε: «καθαρά».
[6] Αβάντζο: κάτι επιπλέον, «μπόνους».