Τα ...θορυβώδη έθιμα του Πάσχα στην Κέρκυρα

Το Πάσχα αποτελεί την ύψιστη εορτή της Ορθοδοξίας. Δεν είναι μία απλή θρησκευτική επέτειος, καθώς κατά τη χριστιανική θεολογία σηματοδοτεί τον διαρκή θρίαμβο της Ζωής επί του Θανάτου, την επιβολή του αναστηθέντος Χριστού επί του Άδου, την υπόσχεση της αθανασίας του ανθρώπινου γένους.
Σε ολόκληρη την ανατολική Χριστιανοσύνη, η Ανάσταση εορτάζεται με λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια. Το «Χριστός Ανέστη» χαιρετάται από τους πιστούς με ένταση, τόσο κατά τη διάρκεια της αναστάσιμης λειτουργίας, όσο και κατά τις ακολουθίες που πραγματοποιούνται τις επόμενες ημέρες. Η ελευθερία ο αυθορμητισμός που χαρακτηρίζουν τις εκδηλώσεις των Ορθοδόξων, ακόμη και η υπερβολή που παρατηρείται ενίοτε, αποτελούν ενδείξεις της σημασίας και της λαμπρότητας της εορτής.
Ένα από τα αναστάσιμα έθιμα που επιβιώνουν για αιώνες και μάλιστα με εξαιρετική συνέπεια, είναι η χρήση πυροτεχνημάτων και κροτίδων. Αν και η πυρίτιδα στην Ευρώπη πρωτοχρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς, οι Ευρωπαίοι αντιλήφθηκαν αρκετά σύντομα την απόδοση της εκρηκτικής ύλης σε εντυπωσιακές συσκευές παραγωγής κρότου και λάμψης, εντάσσοντάς τες στις εορταστικές τους εκδηλώσεις.
Στην Κέρκυρα η χρήση βεγγαλικών και άλλων ανάλογων συσκευών καθιερώθηκε κατά τον 18ο αιώνα[1]. Η νέα «μόδα» ξεκίνησε βέβαια από την πόλη, όπου χρησιμοποιούνταν βεγγαλικά κατά τις τελετές της άφιξης του νέου Προβλεπτή ή κατά τη διάρκεια θρησκευτικών εορτών, όπως της λιτανείας της Αγίας Δωρεάς των Καθολικών[2]. Γρήγορα, όμως, ακολούθησαν και οι Ορθόδοξοι του νησιού, ακόμη και οι κάτοικοι της υπαίθρου.
Αν και η χρήση πυροβόλων όπλων παρέμενε ιδιαίτερα διαδεδομένη, οι αυτοσχέδιες συσκευές, όπως τα «μάσκουλα» ήταν επίσης δημοφιλείς, ιδιαίτερα όπου υπήρχε έλλειψη πυροβόλων, ή στις τάξεις των ανηλίκων. Τα «μάσκουλα» ήταν μεταλλικοί σωλήνες, οι οποίοι γομώνονταν με εκρηκτική ύλη (συνήθως αυτό σήμαινε απλώς μαύρη πυρίτιδα), η οποία όταν πυροδοτούταν προκαλούσε ισχυρό κρότο και εξέπεμπε καπνό.
Όσο, όμως, και αν διασκέδαζαν οι πρόγονοί μας με αυτές τις συσκευές, δεν έλειπαν και τα ατυχήματα, τα οποία -όπως δυστυχώς συμβαίνει ακόμη και σήμερα σε ανάλογες περιπτώσεις- προκαλούταν από την αστάθεια των χειροποίητων «μάσκουλων» και την έλλειψη προσοχής όσων τα χειρίζονταν. Δεν ήταν σπάνιες οι περιπτώσεις που η γιορτινές ημέρες του Πάσχα σκιάζονταν από τον τραυματισμό, ή ακόμη και τον θάνατο κάποιου πανηγυριώτη.
Μία τέτοια τραγική περίπτωση εντοπίσαμε στις Ληξιαρχικές Πράξεις Εκκλησιών του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας:

Θάνατος από βεγγαλικά στο Καβαλούρι (18ος αι.)

1777, Μαΐου 26.
Απότιχε της παρούσης ζοής ο Δίμος Προβατάς του ποτέ Αθανάσι, ο οπίος ελαβόθι από ένα μάσκουλο ιστο περιάβλιον του Αγίου Νικολάου ις το παρόν χορίον την ιμέρα όπου επιγέναμε ιστίν Λιτή[3] ιστούς Καρουσάδες την Νέαν Δευτέρα κατά την σηνίθιαν, και εκύ εσμπεράρανε[4] τα μάσκουλα και έσκασε ένα μάσκουλο και μία ασκλίθρα τον επέτυχε ιστο χέρι το δεξιόν και του ετρίπισε την απαλάμι από μία πάντα έος στην άλιν. Όμος τον επίρανε ιστι χόρα και έζισε ιμέρας σαράντα σοστές και απέθανε. Ήτουν χρονόν 25.
Νικόλαος ιερεύς ο Σπύγκος εφιμέριος Υπεραγίας Θεοτόκου τον Εσοδίον χορίου καβαλούρι
ΑΝΚ, Πράξεις Εκκλησιών, Τόμος 93, Βιβλίο 1ο

Είναι προφανές από το παραπάνω κείμενο ότι ο τραυματισμός του νεαρού Δήμου προήλθε από απροσεξία δική του ή εκείνου που πυροδότησε τα «μάσκουλα». Το τραύμα που περιγράφει ο παπα-Σπίγγος είναι σοβαρό, αλλά δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ότι ήταν δυνατό να επιφέρει τον θάνατο ενός εικοσιπεντάχρονου νέου. Η απουσία γιατρού σε κοντινή απόσταση, όμως και η έλλειψη αντιβιοτικών την εποχή εκείνη, ήταν ικανοί παράγοντες ώστε ακόμη και ένα φαινομενικά ακίνδυνο τραύμα να κοστίσει τη ζωή του τραυματία.
______________________

Σημειώσεις

[1] Νικηφόρου Αλίκη, Δημόσιες Τελετές στην Κέρκυρα κατά την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας, Θεμέλιο, σ. 138.
[2] Όπ., σ. 75.
[3] Λιτή: Λιτανεία.
[4] Σμπεράρω: πυροδοτώ

(το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα")