Η ιστορία της Κέρκυρας και των κατοίκων της κατά τους τελευταίους πέντε αιώνες είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελιά και το λάδι. Ακόμη και σήμερα, μετά την επικράτηση της νέας «μονοκαλλιέργειας» του τουρισμού, οι Κερκυραίοι της υπαίθρου δεν μπορούν να διανοηθούν τη ζωή τους χωρίς την ελιά.
Πυρήνας της σχέσης του ανθρώπου με το λάδι στάθηκε κατά το παρελθόν το ελαιοτριβείο, το «λουτρουβιό», όπως απαντά στο τοπικό ιδίωμα. Λέμε «κατά το παρελθόν» γιατί οι σύγχρονες μηχανοποιημένες ελαιουργίες δεν μπορούν να συγκριθούν με το παλιό λουτρουβιό, ούτε στον αριθμό, ούτε στο ρόλο τους στην κοινωνία της υπαίθρου.
Πράγματι, ο αριθμός και η διασπορά των παλιών λουτρουβιών στην κερκυραϊκή ύπαιθρο εντυπωσιάζει τον ερευνητή, κάτι που έχει γίνει σαφές με τη διεξαγόμενη από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο προσπάθεια καταγραφής τους στο πλαίσιο του προγράμματος «Πυθαγόρας». Ακόμη και σήμερα, έπειτα από δεκαετίες εγκατάλειψης και ερήμωσης, τα παλιά ελαιοτριβεία –σε καλή ή ερειπωμένη κατάσταση – ανέρχονται σε πολλές δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, και στέκουν σιωπηλοί μάρτυρες ενός ιδιαίτερα δραστήριου παρελθόντος.
Τα περισσότερα λουτρουβιά ανήκαν στους ευπορότερους του νησιού. Παρ’ όλα αυτά, η συνήθης πρακτική της υπενοικίασης έδινε σε πολλούς Κερκυραίους με επιχειρηματικό πνεύμα τη δυνατότητα να αποκτήσουν κάποτε το δικό τους λουτρουβιό.
Το στοιχείο αυτό θα αποδέσμευε σε μεγάλο βαθμό την παραγωγή από τη (συνήθως) εισπρακτική τακτική των γαιοκτημόνων, αν, φυσικά, έλειπαν οι περιορισμοί στο εμπόριο του ελαιολάδου από πλευράς της Βενετίας. Και τούτο γιατί οι Βενετοί είχαν εξασφαλίσει τη μονοπώληση του κερκυραϊκού ελαιολάδου, έχοντας από νωρίς θεσπίσει την περιβόητη «γραμμή της θάλασσας».
Ακόμη, όμως, και αν το εμπόριο του ελαιολάδου ήταν ουσιαστικά απαγορευμένο για τους Κερκυραίους, τα κέρδη από την εκμετάλλευση ενός λουτρουβιού ήταν τέτοιου μεγέθους, που οι ενοικιαστές των εγκαταστάσεων αυτών κατέβαλλαν σημαντικά ποσά ως «πάκτο».
Μια τέτοια σύμβαση ενοικίασης λουτρουβιού συναντούμε στο παρακάτω έγγραφο.
ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΑΚΤΩΜΑΤΟΣ ΛΟΥΤΡΟΥΒΙΟΥ (17ος αι.)
Εν Χριστού ονόματι αμήν. αχνα΄(1651), ημέρα κζ΄(27) του Φεβρουαρίου μηνός εις το σπίτι του παπα κυρ Αποστόλη Βέργη εις το χωρίο των Κουραμάδων. Οι παρόντες κυρ Κουμής Βέργης και κυρ Γιωργάκης Βέργης, πάρμπας[1] και ανηψιός, συνεφώνησαν μετά του παρόντος κυρ Αρσένη Πιλού του ποτέ Γιώργου από χωρίον Καλαφατιώνων και επάκτωσαν προς αυτόν το μισό ελαιοτριβείο, το μερτικό τους, φουρνίδο[2] κατά τη συνήθειαν, όπου οι άνωθεν Βέργηδες έχουν εις το χωρίον των Κουραμάδων. Και διά πάκτος του αυτού ελαιοτριβείου διά την ερχαμένη εσοδείαν, εσυναρεστήθησαν εν μέσω αυτών διά δουκάτα 20 προς λίτρες 6 το ένα. Τα οποία δουκάτα τα έλαβαν οι άνωθεν Βέργηδες ενώπιον ημών από τον άνωθεν Πιλό σε τόσα σκούδα[3] ασημένια και σολδόνια[4], και μένουν πληρωμένοι και ευχαριστημένοι διά το αυτό πάκτος. Εκκαθάρισαν ανίσως και χαλάση από τα αργένια[5] κανένα εις την δούλεψη του αυτού ελαιοτριβείου, έξω από σφυρίδες και φτιάρια, να τα ματακάνη καινούρια ο άνωθεν Πιλός από λόγου του και τελειώνοντας η δούλεψη του ελαιοτριβείου να το παραδίδη όσπερ το έλαβε και τώρα ο αυτός Πιλός, διαυθεντίζοντάς τον εκ πάσης εναντιότητος. Και ούτως εσυνεφώνησαν ενώπιον μαρτύρων του κυρ Νικολό Κοσκινά και κυρ Ιωάννη Λουκάνη.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Γ 99, σ. 54
Πρώτα από όλα, δεν μπορούμε παρά να σημειώσουμε το ιδιαίτερα υψηλό ενοίκιο που πλήρωσε ο πακτωνάρης Αρσένης Πηλός, και μάλιστα τοις μετρητοίς. Το στοιχείο αυτό δείχνει το μέγεθος των κερδών μιας τέτοιας βιοτεχνικής μονάδας.
Ένα ακόμη σχετικό στοιχείο είναι το ότι ο Α. Πηλός νοικιάζει λουτρουβιό εκτός του τόπου διαμονής του. Αναζητώντας το κέρδος, πολλοί Κερκυραίοι δούλευαν ή νοίκιαζαν λουτρουβιά ακόμη και σε μεγαλύτερες αποστάσεις.
____________________
Σημειώσεις
[1] Πάρμπας: «μπάρμπας», θείος.
[2] Φουρνίδο: πλήρως εξοπλισμένο.
[3] Σκούδα: νομίσματα της εποχής.
[4] Σολδόνια: νομίσματα της εποχής.
[5] Αργένια: εργαλεία, «μηχανήματα».
(Το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα", 7-12-2006, σ.6)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου