Το θαλάσσιο εμπόριο της Κέρκυρας κατά τον 16ο αιώνα

Η Κέρκυρα, ήδη πριν την προσχώρηση του νησιού στη Βενετική Δημοκρατία αποτελούσε έναν πολύ σημαντικό διαμετακομιστικό εμπορικό σταθμό για τα προϊόντα που όδευαν από τα λιμάνια της Ανατολής προς τον μυχό της Αδριατικής και από εκεί προς τις αγορές της Ευρώπης. Μετά το 1386, ο χαρακτήρας αυτός του νησιού αναβαθμίστηκε, αν και οι εξαγωγές των εγχώριων προϊόντων δέχτηκαν ένα ισχυρό πλήγμα.
Από τους πρώτους χρόνους της βενετικής κυριαρχίας, φάνηκε ότι οι Βενετοί είχαν ως σκοπό την εκμετάλλευση της Κέρκυρας για την επίτευξη των εμπορικών τους στόχων: οι νέοι κυρίαρχοι πέτυχαν να δημιουργήσουν στο νησί έναν πλήρη διαμετακομιστικό εμπορικό σταθμό, χάρη στην ασφάλεια που πρόσφερε το λιμάνι της πόλης, αλλά και λόγω της εξαιρετικής θέσης του νησιού στην είσοδο της Αδριατικής. Τα πλοία που κινούταν από τα αδριατικά λιμάνια της Ιταλίας και της Δαλματίας προς τον Λεβάντε και αντίστροφα, έβρισκαν στην Κέρκυρα ένα ιδανικό καταφύγιο από τους καιρούς και τους πειρατές, καθώς και άρτιους μηχανισμούς εφοδιασμού.
Επιπλέον, η Κέρκυρα προσέφερε περισσότερα κέρδη στο βενετικό εμπόριο, καθώς οι Βενετοί είχαν επιβάλει τον νόμο της «γραμμής της θάλλασσας». Σύμφωνα με αυτόν, τα κερκυραϊκά προϊόντα, δηλαδή το κρασί, το ελαιόλαδο, το αλάτι, τα ψάρια και το βελανίδι, δεν μπορούσαν να εξαχθούν κατευθείαν σε τρίτες χώρες. Έπρεπε πρώτα να οδεύσουν στη Βενετία, όπου κατέβαλαν δασμούς, και ύστερα να εξαχθούν ως βενετικά προϊόντα.
Η πολιτική αυτή απετέλεσε για αιώνες έναν ασφυκτικό βραχνά για την ανάπτυξη της κερκυραϊκής οικονομίας, αλλά και φραγμό στην κοινωνική εξέλιξη του νησιού. Οι περιορισμοί στο εμπόριο ευνοούσαν μόνο τους Βενετούς, καθώς και κάποιους ισχυρούς Κερκυραίους, εμποδίζοντας την οικονομική ανέλιξη των πολλών, άρα και την διεύρνση της κοινωνικής κινητικότητας στην Κέρκυρα. Συγκεκριμένα, η πολιτική αυτή εμπόδισε τη φυσιολογική ανάπτυξη και την ευρωστία της αστικής τάξης, ικανοποιώντας έτσι και τις επιδιώξεις των Κερκυραίων αριστοκρατών που απέβλεπαν στη διηνεκή εξασφάλιση των αποκλειστικών προνομίων τους.
Κατά διαστήματα, πάντως, οι Κερκυραίοι ζητούσαν την κατάργηση της «γραμμής της θάλασσας», χωρίς αποτέλεσμα, όμως. Μόνη εξαίρεση κατά τον 16ο αιώνα υπήρξε η άρση του νόμου για ένα μικρό χρονικό διάστημα μετά την επιδρομή των Οθωμανών το 1537. Στο διάστημα αυτό οι Βενετοί επέτρεψαν μερικώς την απευθείας εξαγωγή κερκυραϊκών προϊόντων με σκοπό την τόνωση της εγχώριας οικονομίας που είχε πληγεί από την επιδρομή, και οι Κερκυραίοι έσπευσαν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση:

Εμπορικό σύμφωνο από την Κέρκυρα (16ος αι.)

Αφμα΄(1541), 29 Αυγούστου
Την άνωθεν κυρ Μαρίνος Δασκούταρης παρών εκράζεται οφειλέτης του παρόντος κυρ Μάρκου Γαλιέλου, δια δουκάτα 80 κορέντε[i], διά τόσα αυγοτάραχα ηγόρασε εξ αυτού. Και υπόσχεται να του δόση εις το Λέτζιον τόσα σαπούνια, κατά την τιμήν την εκείσε, όσον και μέρος ηυρίσκονται λάδι εκείσε, τόσον όσο να πληρώση τα δουκάτα τα 80, παραδίδοντας το αυτό σαπούιον και λάδι εκείσε ελεύθερα από την Δουάναν[ii]. Και να εννοόνται τα άνωθεν αυγοτάραχα εις δουκάτα 80, αρίζικο του άνωθεν κυρ Μάρκου, έως ώτου να τα παραδόση τα αυτά αυγοτάραχα εις το Σάνκτο Σαλτάδο εις την γην και λαμβάνοντας τα αυγοτάραχα να οφείλη ο αυτός μαστρο Μαρίνος τότε να δόση το σαπώνιον και λάδι αν ευρεθή.
Μάρτυρες παπα Νικόλαος Μόσχος και κυρ Νικόλαος Βατάτζης.
Α.Ν.Κ., Τόμος Μ 181, σ. 264r

Ο Μάρκος Γαλιέλος, γνωστός γαιοκτήμονας και έμπορος της εποχής (υπάρχουν ακόμη τοπωνύμια «στου Γαέλου» σε αγροτικές περιοχές της Μέσης Κέρκυρας) αντάλλαξε αυγοτάραχο με σαπούνι και λάδι ονομαστικής αξίας 80 δουκάτων με τον Μαρίνο Δασκούταρη από το Λέτσε της Απουλίας. Είναι προφανές από το παραπάνω έγγραφο ότι η παραγωγή των ιχθυοτροφείων της Κέρκυρας και του Βουθρωτού κατόρθωσε να ανακάμψει σχετικά σύντομα μετά την καταστροφική επιδρομή του 1537, αλλά δεν συνέβη το ίδιο και με την παραγωγή ελαιολάδου, καθώς οι επιδρομείς είχαν κάψει μεγάλο μέρος των κερκυραϊκών ελαιώνων.

________________

Σημειώσεις

[i] Κορέντε: «καθαρά».
[ii] Δουάνα ή Δογάνα: τελωνείο.

(το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα")