«Μια φορά κι έναν καιρό» στην Κέρκυρα υπήρχε ένα χωριό με το όνομα Σγουράδες. Δεν αναφερόμαστε στις Σγουράδες του Όρους, αλλά σε έναν άλλο, άγνωστο οικισμό, στην περιοχή της Μέσης.
Οι περισσότεροι αγνοούν την ύπαρξη αυτού του χωριού. Ακόμη και σημαντικοί ερευνητές της τοπικής ιστορίας, μέχρι πρόσφατα, όταν απαντούσαν το όνομα «Σγουράδες», θεωρούσαν ότι πρόκειται για το χωριό της βόρειας Κέρκυρας και καταχωρούσαν αναλόγως όσα στοιχεία εύρισκαν, θολώνοντας περισσότερο το τοπίο.
Ο αείμνηστος Χαρίλαος Κόλλας, για παράδειγμα, στο έργο του «Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα»[1], έχει καταχωρήσει μια αναφορά από τον νοτάριο Εμ. Τοξιώτη, στην εκκλησία του Αγ. Ιωάννη του Καλυβίτη, στις Σγουράδες του Όρους. Η περιγραφή του Τοξιώτη, όμως, είναι σαφής: «από τινα παλαιοκλήσ(ιν) ονομαζόμενο ο Αγιος Ιωάννης ο Καλιβίτης, διακείμενο εις το χωρίον των Σγουράδων ειται της Καμάρας…»[2]. Η τελευταία φράση σημαίνει ότι ο οικισμός των Σγουράδων ανήκε διοικητικά στην Καμάρα, όπως το Κοθωνίκι ανήκει στους Καλαφατιώνες, η Καστανιά ανήκει στον Βιρό, το Πέραμα στο Γαστούρι κ.ο.κ.
Οι Σγουράδες της Μέσης, λοιπόν, βρίσκονταν κάπου ανάμεσα στα χωριά της Καμάρας και των Καστελλάνων Μέσης. Η ακριβής τοποθεσία του χωριού είναι δύσκολο πλέον να προσδιοριστεί, αν και έχει επιζήσει το τοπωνύμιο «Γουράδες» για μια αγροτική περιοχή της Καμάρας και κάποια ασαφή χαλάσματα.
Η πρώτη γνωστή αναφορά στο χωριό αυτό είναι η παραπάνω πράξη του Εμ. Τοξιώτη, το 1512. Είναι, όμως, βέβαιο ότι το χωριό προϋπήρχε αφού διέθετε μάλιστα και εκκλησία.
Αυτό που παραμένει άγνωστο είναι το πότε οι Σγουράδες καταστράφηκαν ή εγκατελήφθησαν και γιατί. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το χωριό αυτό δεν ερημώθηκε με την επιδρομή του Μπαρμπαρόσσα που δήωσε την περιοχή το 1537, αφού συνεχίζει να απαντά σε νοταριακές πράξεις μέχρι και το τέλος του 16ου αιώνα:
ΝΟΤΑΡΙΑΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΣΓΟΥΡΑΔΕΣ (16ος αι.)
1552, ημέρα 27η του Μαρτίου μηνός… χωράφιον …εν τη περιοχή χωρίου των Σγουράδων… πλησίον αμπελίου του Αλεξάνδρου Πικρίδη…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Γ 55. σ. 94r
16/5/1556
τη αυτή ημέραν… Δημήτριος Κούρης από χωρίον Σγουράδων… πλησίον αμπέλων και χωραφίων του κυρ Κωνσταντή Αγούστη…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Β 176
1578, ημέρα 28 Φλεβαρίου… οις το οσποίτιον του κυρ Γεοργίου Ποικρίδοι εκ χωρίον τον Σγουράδον…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Π 15, σ. 44r
1590, 11 μηνός Ιανουαρίου, έσωθεν οικίας κυρ Κώστα Βλάχου εις το χωρίον των Σγουράδων…
…τη αυτή ημέρα εις το χωρίον των Σγουράδων, Καλοϊωάννης Ασωνίτης… ομολόγησε και είπε…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Π15, σ. 216v- 217r
Έπειτα, κάπου στον 17ου αιώνα, οι Σγουράδες παύουν να υπάρχουν. Τι συνέβη; Αποφάσισαν οι κάτοικοί τους απλώς να εγκαταλείψουν το χωριό τους; Τι απέγιναν αυτοί; Ή μήπως χτύπησε τον οικισμό κάποια μεγάλη καταστροφή;
Δυστυχώς δεν έχουμε κανένα στοιχείο για την τύχη του χωριού αυτού. Ξέρουμε μόνο ότι εξαφανίστηκε από τον χάρτη και τη μνήμη των ανθρώπων.
Δεν μπορούμε παρά να εικάσουμε ότι το χωριό καταστράφηκε, αφού χάθηκε ακόμη και η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Καλυβίτη[3]. Τα υπόλοιπα χαλάσματα μεταφέρθηκαν τριγύρω και χρησιμοποιήθηκαν για την οικοδόμηση άλλων κτηρίων. Πιο πιθανή αιτία της καταστροφής φαίνεται να είναι η κατάρρευση ενός μέρους του βράχου του βουνού των Αγίων Δέκα, που στέκεται πάνω από την περιοχή των Σγουράδων.
Άγνωστη είναι και η τύχη των κατοίκων του. Αν το χωριό καταστράφηκε, πόσοι από αυτούς επέζησαν; Που πήγαν μετά; Δυστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία για την μετεγκατάσταση των κατοίκων των Σγουράδων της Μέσης. Επιπλέον, η ύπαρξη συνωνύμων οικογενειών (Σγούρος, Πικρίδης, Αυγούστης, Ασωνίτης, Βλάχος) στα γύρω χωριά δημιουργεί πολλές δυσκολίες στο να εντοπίσουμε τα ίχνη τους.
Αποτελεί όνειδος για τον τόπο μας το γεγονός ότι, τέσσερις αιώνες μετά τη μυστηριώδη «εξαφάνιση» των Σγουράδων, ελληνικά χωριά εξακολουθούν να σβήνουν από το χάρτη. Οφείλουμε, αν μη τι άλλο, να μη τα σβήσουμε και από τη μνήμη μας…
[1] Χαρ. Κόλλας, Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα από μαρτυρίες του Ιστορικού Αρχείου Κερκύρας, τόμος Α΄, Κέρκυρα 1994, σσ. 40-41.
[2] Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Φ 11, σ. 224v.
[3] Η οποία δεν πρέπει να συνδέεται με την ομώνυμη εκκλησία στο γειτονικό χωριό των Κουραμάδων που είχε ήδη χτιστεί τον 16ο αιώνα.
Οι περισσότεροι αγνοούν την ύπαρξη αυτού του χωριού. Ακόμη και σημαντικοί ερευνητές της τοπικής ιστορίας, μέχρι πρόσφατα, όταν απαντούσαν το όνομα «Σγουράδες», θεωρούσαν ότι πρόκειται για το χωριό της βόρειας Κέρκυρας και καταχωρούσαν αναλόγως όσα στοιχεία εύρισκαν, θολώνοντας περισσότερο το τοπίο.
Ο αείμνηστος Χαρίλαος Κόλλας, για παράδειγμα, στο έργο του «Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα»[1], έχει καταχωρήσει μια αναφορά από τον νοτάριο Εμ. Τοξιώτη, στην εκκλησία του Αγ. Ιωάννη του Καλυβίτη, στις Σγουράδες του Όρους. Η περιγραφή του Τοξιώτη, όμως, είναι σαφής: «από τινα παλαιοκλήσ(ιν) ονομαζόμενο ο Αγιος Ιωάννης ο Καλιβίτης, διακείμενο εις το χωρίον των Σγουράδων ειται της Καμάρας…»[2]. Η τελευταία φράση σημαίνει ότι ο οικισμός των Σγουράδων ανήκε διοικητικά στην Καμάρα, όπως το Κοθωνίκι ανήκει στους Καλαφατιώνες, η Καστανιά ανήκει στον Βιρό, το Πέραμα στο Γαστούρι κ.ο.κ.
Οι Σγουράδες της Μέσης, λοιπόν, βρίσκονταν κάπου ανάμεσα στα χωριά της Καμάρας και των Καστελλάνων Μέσης. Η ακριβής τοποθεσία του χωριού είναι δύσκολο πλέον να προσδιοριστεί, αν και έχει επιζήσει το τοπωνύμιο «Γουράδες» για μια αγροτική περιοχή της Καμάρας και κάποια ασαφή χαλάσματα.
Η πρώτη γνωστή αναφορά στο χωριό αυτό είναι η παραπάνω πράξη του Εμ. Τοξιώτη, το 1512. Είναι, όμως, βέβαιο ότι το χωριό προϋπήρχε αφού διέθετε μάλιστα και εκκλησία.
Αυτό που παραμένει άγνωστο είναι το πότε οι Σγουράδες καταστράφηκαν ή εγκατελήφθησαν και γιατί. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το χωριό αυτό δεν ερημώθηκε με την επιδρομή του Μπαρμπαρόσσα που δήωσε την περιοχή το 1537, αφού συνεχίζει να απαντά σε νοταριακές πράξεις μέχρι και το τέλος του 16ου αιώνα:
ΝΟΤΑΡΙΑΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΣΓΟΥΡΑΔΕΣ (16ος αι.)
1552, ημέρα 27η του Μαρτίου μηνός… χωράφιον …εν τη περιοχή χωρίου των Σγουράδων… πλησίον αμπελίου του Αλεξάνδρου Πικρίδη…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Γ 55. σ. 94r
16/5/1556
τη αυτή ημέραν… Δημήτριος Κούρης από χωρίον Σγουράδων… πλησίον αμπέλων και χωραφίων του κυρ Κωνσταντή Αγούστη…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Β 176
1578, ημέρα 28 Φλεβαρίου… οις το οσποίτιον του κυρ Γεοργίου Ποικρίδοι εκ χωρίον τον Σγουράδον…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Π 15, σ. 44r
1590, 11 μηνός Ιανουαρίου, έσωθεν οικίας κυρ Κώστα Βλάχου εις το χωρίον των Σγουράδων…
…τη αυτή ημέρα εις το χωρίον των Σγουράδων, Καλοϊωάννης Ασωνίτης… ομολόγησε και είπε…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Π15, σ. 216v- 217r
Έπειτα, κάπου στον 17ου αιώνα, οι Σγουράδες παύουν να υπάρχουν. Τι συνέβη; Αποφάσισαν οι κάτοικοί τους απλώς να εγκαταλείψουν το χωριό τους; Τι απέγιναν αυτοί; Ή μήπως χτύπησε τον οικισμό κάποια μεγάλη καταστροφή;
Δυστυχώς δεν έχουμε κανένα στοιχείο για την τύχη του χωριού αυτού. Ξέρουμε μόνο ότι εξαφανίστηκε από τον χάρτη και τη μνήμη των ανθρώπων.
Δεν μπορούμε παρά να εικάσουμε ότι το χωριό καταστράφηκε, αφού χάθηκε ακόμη και η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Καλυβίτη[3]. Τα υπόλοιπα χαλάσματα μεταφέρθηκαν τριγύρω και χρησιμοποιήθηκαν για την οικοδόμηση άλλων κτηρίων. Πιο πιθανή αιτία της καταστροφής φαίνεται να είναι η κατάρρευση ενός μέρους του βράχου του βουνού των Αγίων Δέκα, που στέκεται πάνω από την περιοχή των Σγουράδων.
Άγνωστη είναι και η τύχη των κατοίκων του. Αν το χωριό καταστράφηκε, πόσοι από αυτούς επέζησαν; Που πήγαν μετά; Δυστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία για την μετεγκατάσταση των κατοίκων των Σγουράδων της Μέσης. Επιπλέον, η ύπαρξη συνωνύμων οικογενειών (Σγούρος, Πικρίδης, Αυγούστης, Ασωνίτης, Βλάχος) στα γύρω χωριά δημιουργεί πολλές δυσκολίες στο να εντοπίσουμε τα ίχνη τους.
Αποτελεί όνειδος για τον τόπο μας το γεγονός ότι, τέσσερις αιώνες μετά τη μυστηριώδη «εξαφάνιση» των Σγουράδων, ελληνικά χωριά εξακολουθούν να σβήνουν από το χάρτη. Οφείλουμε, αν μη τι άλλο, να μη τα σβήσουμε και από τη μνήμη μας…
[1] Χαρ. Κόλλας, Η νήσος των Κορυφών τον 16ο αιώνα από μαρτυρίες του Ιστορικού Αρχείου Κερκύρας, τόμος Α΄, Κέρκυρα 1994, σσ. 40-41.
[2] Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Φ 11, σ. 224v.
[3] Η οποία δεν πρέπει να συνδέεται με την ομώνυμη εκκλησία στο γειτονικό χωριό των Κουραμάδων που είχε ήδη χτιστεί τον 16ο αιώνα.
Μπράβο εξαιρετικό!
ΑπάντησηΔιαγραφήΠολύ ωραία ολα αυτά αλλά θα ήθελα να μάθω κι'άλλα γιατί εγώ ονομάζομαι Σγούρος και κατάγομαι από τις Σγουράδες του όρους Παντοκράτωρα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεν έχουμε κανένα στοιχείο για το πως συνδέονται τα δύο χωριά. Άλλωστε, είναι γενικά άγνωστη η ύπαρξη των Σγουράδων της Μέσης... Εν πάσει περιπτώσει, είναι προφανές ότι και τα δύο χωριά είναι "ονοματονυμικά", δηλαδή η ονομασία τους προέρχεται από το επώνυμο μίας οικογένειας, ή γένους, αν προτιμάτε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεν υπάρχουν στοιχεία για τους Σγούρους πριν τον 16ο αιώνα, καθώς οι πηγές μας καλύπτουν κυρίως από τα τέλη του 15ου αι. κι ύστερα. Πιθανολογείται από κάποιους ότι προέρχονται από την Κωνσταντινούπολη, καθώς εκεί υπήρχε συνοικία με το όνομα "Σγουράδες". Κατά τη δική μου άποψη, η ύπαρξη της οικογένειας των Σγουρών κατά την ίδια περίοδο, μάλλον ανατρέπει αυτή την υπόθεση. Άλλωστε, γιατί πρέπει όλοι οι Κερκυραίοι να έχουν έλθει από αλλού; Είναι λοιπόν πιθανόν οι Σγούροι της Κέρκυρας να αποτελούν ένα γένος γηγενών. Από εκεί και πέρα, η ύπαρξη δύο χωριών με το ίδιο όνομα δεν θα πρέπει να μας προβληματίζει τόσο. Είναι προφανές ότι ένας κλάδος του γένους μετοίκησε από τον πρώτο οικισμό και εγκαταστάθηκε σε μία μη κατοικημένη περιοχή, με αποτέλεσμα και ο νέος οικισμός να λάβει το όνομα "Σγουράδες", κατά τη συνήθεια της εποχής.
Ανδρέας
Προβληματίσθηκα με τα γραφόμενα σας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕίμαι από την Καμάρα Κέρκυρας 57 χρονών σήμερα μητέρα μου Καμαρίτισα της οποίας η μητέρα ήταν από τις Κουραμάδες ο πατέρας και ο παππούς της οποίας ήταν Καμαρίτες και ονομάζονταν Σγούρος. Άρα με την δική μου είμαστε 5 γενεές πίσω και γύρω στο 1650 η τέλος του 16 αιώνα. Αυτά επειδή αναφέρατε το όνομα Σγούρος παραπάνω.
Από την γιαγιά μου –μητριά του πατέρα μου, είχα ακούσει το παρακάτω. (ξέρετε είναι κάποια πράγματα και στιγμές που τα μικρά θυμούνται μέχρι να γεράσουν)
γιαγιά- πάμε στου ΣΠΑΘΑ(τοπωνύμιο) ΤΣΙ ΣΓΟΥΡΑΔΕΣ
εγώ –Όχι ΣΓΟΥΡΑΔΕΣ γιαγιά ΓΟΥΡΑΔΕΣ
γιαγιά – Εγώ έτσι τσι ξέρω.
Και εγώ έμεινα με τον καημό ότι η γιαγιά δεν ήθελε να με ακούσει, γιαυτό και θυμάμαι την στιχομυθία .
Δεν ξέρω αν το γνωρίζετε, αλλά πρόσφατα στην περιοχή ΓΟΥΡΑΔΕΣ η ΣΓΟΥΡΑΔΕΣ και συγκεκριμένα στην τοποθεσία ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ !!!!!!! (γιατί αλήθεια λένε το σημείο αυτό ΑΓ.ΙΩΑΝΝΗΣ όταν δεν υπάρχει κάποια εκκλησία εκεί????) με την κατάρρευση όχθου της οδού που πλέον συνδέει την Καμάρα μέσω της συνοικίας Αλεποχωρίου με τους Αγ. Δέκα ήρθαν στην επιφάνεια παλαιά κεραμικά ευρήματα. Ειδοποιήθηκε η Αρχαιολογία όπου έκανε ανασκαφές και βρήκε αρχαίους τάφους τον ένα δίπλα στον άλλο με χαρακτηριστικό των τάφων αυτών το μικρό μέγεθός τους. Μας είπαν ότι δεν έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για αυτούς και θα σταματήσουν τις ανασκαφές μας ενημέρωσαν δε, ότι εικάζεται, οι τάφοι αυτοί να ανήκουν στην παλιά ΙΣΤΩΝΗ που μάλλον ήταν χτισμένη στην περιοχή αυτή.
Αυτά για να σας προβληματίσω και εγώ λιγάκι, αξίζουν δε συγχαρητήρια για το άρθρο σας.-
procorfu@otenet.gr
Αγαπητέ Ανδρέα, εξαιρετικές οι πληροφορίες που μας δίνεις! Ωστόσο, για να εμπλουτίσω λιγάκι το διάλογο, καταθέτω την πληροφορία ότι το τοπωνύμιο Γουράδες, είναι γνωστό και στους Κυνοπιάστες και αναφέρεται στην περιοχή μεταξύ Αλεποχωρίου Καμάρας και Αγίων Δέκα, απ' όπου και το επώνυμο Αυγούστης. Εκεί, κάτω από ένα μεγάλο βράχο, βρίσκεται η ομώνυμη πηγή (των Γουράδων) στην ιδιοκτησία της Κυνοπιαστινής οικογένειας Παϊπέτη, η οποία τη δώρισε στην Κοινότητα Κυνοπιαστών, το 1927. Από τότε, το άριστης ποιότητας νερό της πηγής αυτής, διατίθεται σε κοινόχρηστες βρύσες των Κυνοπιαστών. Από 20ετίας δε και σε βρύσες του γειτονικού χωριού του Αγίου Προκοπίου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ κ. Πουλημένε, καταρχάς και από το μέσο τούτο, σας ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δώσατε να γράφω για τόσο καιρό στην "Κέρκυρα Σήμερα", και, πάνω από όλα για την ιδέα που είχατε να παρουσιάζουμε και να σχολιάζουμε τεκμήρια της ιστορίας μας. Εννοείται ότι ευχαριστώ και για τις επιπλέον πληροφορίες που παραθέτετε παραπάνω.
ΔιαγραφήΕξαιρετικό άρθρο, πολλά μπράβο!!!
ΑπάντησηΔιαγραφήΠροσπαθώ να μάθω τις ρίζες του επωνύμου της γιαγιάς μου από την Κέρκυρα, λεγόταν Ανδριώτη. Ξέρει κάποιος περισσότερες πληροφορίες γι' αυτό το επίθετο στο νησί;;;
Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια!
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο επώνυμο Ανδριώτης, από όσο γνωρίζω, απαντά για πρώτη φορά στο χωριό του Αγίου Ματθαίου το 1524, σε έγγραφο του νοταρίου Φαρμάκη. Στην τοπική βιβλιογραφία εμφανίζεται ως ανήκον σε ανδρείους πολεμιστές του Βυζαντίου, ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν τεκμηριώνεται από πουθενά. Το πλέον πιθανό, κατά την άποψή μου, είναι και το πλέον προφανές, όσον αφορά στην προέλευση του ονόματος: ο προερχόμενος από την Άνδρο. Για περισσότερες πληροφορίες σας παραπέμπω στον τοπικό ιστοριοδίφη, Κώστα Ανδριώτη https://www.facebook.com/kostas.andriotis.1/events?lst=100009637068756%3A1818245419%3A1481475489