ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ ΤΟ 1802

Εκλογικές διαδικασίες πραγματοποιούνταν στην Κέρκυρα από πολύ παλιά. Βεβαίως, τα στοιχεία που έχουμε μέχρι στιγμής αφορούν την εκλογή των μελών του Συμβουλίου των αριστοκρατών, ήδη από τον 16^ο αιώνα. Παρ’ όλα αυτά, ίσως να διοργανώνονταν εκλογές και για την τοπική αυτοδιοίκηση της εκείνης της εποχής, δηλαδή για τον θεσμό της Γεροντείας. Σε κάθε περίπτωση, η ψηφοφορία γινόταν με τη μέθοδο των σφαιριδίων.

Κατά το σύστημα αυτό, στήνονταν τόσες κάλπες, όσοι ήταν και οι υποψήφιοι. Οι κάλπες αυτές ήταν ξύλινες και χωρίζονταν σε δύο μέρη: ένα για τη θετική ψήφο και ένα για την αρνητική. Ο ψηφοφόρος έβαζε το χέρι του στην κάθε κάλπη και άφηνε το μολυβένιο σφαιρίδιο που κρατούσε στο θετικό (συνήθως "ΝΑΙ") ή το αρνητικό ("ΟΧΙ") μέρος. Εκλέγονταν οι υποψήφιοι με τις περισσότερες θετικές ψήφους, δηλαδή όσων οι κάλπη είχε περισσότερα σφαιρίδια στο θετικό («ΝΑΙ»).

Αυτή η μέθοδος ψηφοφορίας διατηρήθηκε στην Ελλάδα για πολλά χρόνια, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Το κύριο χαρακτηριστικό της ήταν ότι ο ψηφοφόρος μπορούσε να υπερψηφίσει περισσότερους του ενός υποψηφίους, ή αργότερα, με την ίδρυση κομμάτων, υποψηφίους διαφορετικών συνδυασμών.

Από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας έχουμε ανασύρει μερικά έγγραφα, τα οποία, ουσιαστικά, αποτελούν πρακτικά εκλογών από την εποχή της Ιονίου Πολιτείας κι έπειτα.

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΚΛΟΓΩΝ ΣΤΟΥΣ ΚΟΥΡΑΜΑΔΕΣ

1802, δύο Ιανουαρίου. Ενεφανήστησαν εις τας πράξεις εμού Νοταρίου οι παρόντες Ντάντος[1] Γραμμένος του ποτέ Στέλιου και Ντάντος Σγούρος του ποτέ Αρσένη, από χωρίον Κουραμάδες, Πρόεδροι γινάμενοι με την εκλογήν της Κοινότητος του άνωθεν χωρίου, οι οποίοι μου επρόσφεραν εις μίαν κόλα χαρτί την μπαλοτατζιόν[2] όπου έγινε εις το άνωθεν χωρίον διά τους προέδρους Σεκρετάριον[3] και Ελετώρο[4]. Φαίνεται γινάμενη την εχθές, γραμμένη και υπογεγραμμένη από τον ίδιον σεκρετάριον Παπά Σταμάτη Βέργη, διά να του ερεγγιστράρω[5] και ινφιλτζάρω[6] εις το παρών μου πρωτόκολο διά μπατοτινήν φύλαξην και ενέργειαν, και διά να του απαφίσω κόπια όμοια αυτεντική[7] διά να την επιχειριστούν όθεν τους χρειαστή και ούτως ενώπιον μαρτύρων του Νικολέτου Αρβανιτάκη του ποτέ Ανανστάση και Σπύρου Σκαφιδά του Δημητρίου και οι δύο από χωρίον Βαρυπατάδες.

Εξακολουθεί το ρουγίστρο[8] του άνωθεν χαρτί πριβάτου[9].

Εν Χριστού ονόματι αμήν, 1802, Ιανουαρίου πρώτη. Εσυναχθήκαμεν εις την μονήν της Υπεραγίας Θεοτόκου όλοι οι κάτοικοι του χωρίου Κουραμάδες μετέπειτα της Θείας και Ιεράς Λειτουργίας, και όλοι ομοφώνως και με μίαν γνώμην εκλέξαμε διά Προέδρους τον κυρ Δάνδο Γραμμένο του ποτέ Στέλιου και κυρ Δάνδο Σγούρο του ποτέ Αρσένη και διά Σεκρατάριον εκλέξαμε τον ευβλαβή Παπά Σταμάτη Βέργη του ποτέ Γιακουμέτου. Και ευθύς επρόσταξαν οι άνωθεν Πρόεδροι τον Σεκρατάριον να συναριθμήση τους παρόντες και τους σαράντα. Και ευθύς ο άνωθεν Σεκρετάριος επήγεν από έναν εις έναν λέγοντας εις το αυτί ποίον ονομάζη διά εκλεκτόν, και οι παρόντες ονόμασαν τρία ονόματα και ονόμασαν τον κυρ Σπύρο Χυτήρη του ποτέ Δημήτρη και Σπύρο Γραμμένο του ποτέ Σταματέλου και κυρ Δημήτρη Γραμμένο του ποτέ Νικολέτου. Και επήρε ο άνωθεν Σπύρος Χυτήρης του ποτέ Δημήτρη μπάλες τριάντα εις το ναι και δέκα εις το όχι. Ομοίως, μπαλοτάραμε και τον Σπύρο Γραμμένο του Σταματέλου και επήρε μπάλες είκοσι πέντε εις το ναι και δέκα πέντε εις το όχι. Ομοίως εμπαλοτάραμε και τον Δημήτρη Γραμμένο του ποτέ Νικολέτου και επήρε μπάλες δέκα πέντε εις το ναι και είκοσι πέντε εις το όχι. Και έμεινε ο άνωθεν Σπύρος Χυτήρης ελετόρος.

Σταμάτης Ιερεύς Βέργης, Σεκρετάριος.

Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Κ 697, Φίλτζα 11, σ. 12

Το παραπάνω έγγραφο αφορά στα ταραγμένα χρόνια 1801-1802, κατά τα οποία η νεοπαγής Ιόνιος Πολιτεία σπαρασσόταν από ταξικούς αγώνες με φόντο το σύνταγμα του κράτους. Το γεγονός ότι το παραπάνω πρακτικό χαρακτηρίζεται από τον συ συμβολαιογράφο ως «πριβάτο», μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η εκλογή αφορούσε στην ανάδειξη εκλεκτόρων από τις λαϊκές τάξεις, οι οποίοι με τη σειρά τους θα εξέλεγαν τα μέλη της «Εντίμου Αντιπροσωπείας», ύστερα από παράκληση του επικεφαλής των αστών, Σπ. Δελβινιώτη.

Η «Έντιμος Αντιπροσωπεία» είχε σαν σκοπό την κατάληψη της εξουσίας στο πλαίσιο μιας «δημοκρατικότερης» ερμηνείας του λεγόμενου «Βυζαντινού Συντάγματος» του 1800. Αν και η Αντιπροσωπεία φάνηκε αρχικά να πετυχαίνει τον στόχο της, διαλύθηκε τελικά τον Μάρτιο του 1802, ύστερα από

επέμβαση του αγγλικού στόλου.ο τογοι τ εωραρστοα χαρτί την ΄ποτέ πο ππρηαρτεις μ εκλογΝ

---

[1] Ντάντος: Αλέξανδρος.

[2] Μπαλοτατζιόν: ψηφοφορία.

[3] Σεκρετάριος: γραμματέας.

[4] Ελετώρος: εκλέκτορας.

[5] Ρεγγιστράρω: εγγράφω.

[6] Ινφιλτζάρω: εγγράφω σε επίσημα βιβλία.

[7] Κόπια όμοια αυθεντική: ακριβές αντίγραφο.

[8] Ρούγγιστρο: εγγραφή.

[9] Πριβάτο: ιδιωτικό.

(το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα", 11-10-2006, σ. 5)

ΕΜΠΟΡΙΟ ΛΥΤΡΩΝ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

Σκλαβοπάζαρο της Κωνσταντινούπολης. Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη Γ.Π 300.

Μπορεί η ναυμαχία της Ναυπάκτου να κατέληξε με την περιφανή νίκη των χριστιανικών δυνάμεων, δεν κατόρθωσε, όμως, να τερματίσει τις συγκρούσεις στη Μεσόγειο, ούτε να επιφέρει την ασφάλεια στις θαλάσσιες μεταφορές.

Ίσως να φαίνεται περίεργο, αλλά πειρατεία στα νερά της Μεσογείου δεν ασκούσαν μόνο οι Μουσουλμάνοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και των ακτών της Μπαρμπαριάς. Αντίστοιχα, από τα χριστιανικά κράτη εξορμούσαν Ιωαννίτες ιππότες της Μάλτας, Καταλανοί, Γάλλοι και Ιταλοί, οι οποίοι επιδίδονταν επίσης στην περιατεία και το κούρσος. Λίγο αργότερα, από τον 17^ο αιώνα και μετά, εμφανίζονται και Άγγλοι και Ολλανδοί πειρατές, οι οποίοι κατέληξαν να είναι οι πλέον επίφοβοι. Είναι φανερό ότι ο όγκος των εμπορευμάτων και τα δίκτυα εξαγοράς αιχμαλώτων αποτελούσαν ισχυρούς πόλους έλξης για τους πανταχόθεν τυχοδιώκτες της θάλασσας, χωρίς να εξαιρούνται και Έλληνες πειρατές από τη Μάνη, τα Επτάνησα και άλλες περιοχές.

Αυτή η κατάσταση συνεχίστηκε κλιμακούμενη μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα. Μόνο τότε οι προσπάθειες των Βρετανών, των Γάλλων και των Αμερικανών, κατά κύριο λόγο, κατόρθωσαν να επιβάλουν μια κάποια ασφάλεια στη Μεσόγειο. Στο πλαίσιο αυτό, μάλιστα, οι Γάλλοι έθεσαν τις βάσεις για την αποικιοποίηση της Β. Αφρικής κατά τη δεκαετία του 1830.

Ύστερα από τον τελευταίο πόλεμο με τους Οθωμανούς στις αρχές του 18^ου αιώνα, η ναυτική δύναμη της Βενετίας είχε περιοριστεί σημαντικά. Έτσι κι αλλιώς, οι Βενετοί είχαν χάσει την πρωτοκαθεδρία τους στο εμπόριο της Μεσογείου από τις εμπορικές επιχειρήσεις των Βρετανών, των Γάλλων και των Ολλανδών, οπότε δεν υπήρχε ανάγκη συντήρησης ισχυρού στόλου για να προστατεύουν τα εμπορικά πλοία.

Για να αντιμετωπίσουν, λοιπόν, τα προβλήματα που προέκυπταν από τη δράση των πειρατών, οι Βενετοί κατέφευγαν όλο και συχνότερα στη διενέργεια εράνων για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων. Έτσι, ενώ μέχρι τότε η συγκέντρωση χρημάτων είχε εθελοντικό χαρακτήρα, η συμμετοχή των υπηκόων της Δημοκρατίας γίνεται σχεδόν υποχρεωτική.

Παρακάτω διαβάζουμε μία προκήρυξη του Μεγάλου Πρωτοπαπά Κέρκυρας για έρανο υπέρ της εξαγοράς σκλάβων.

ΠΡΩΤΟΠΑΠΑΔΙΚΗ ΕΝΤΟΛΗ (18^ος αι.)

Ημεῖς Εμμανουήλ Καλικιόπουλος Θεῷ Ελέει, Μέγας Πρωτοπαπάς Πόλεως και Νήσου Κερκύρας και της αυτῆς Διοικήσεως.

Εἰς ἐνέργειαν της Αὐθεντικῆς Επιστολῆς του νῦν Υψηλοτάτου Προβλεπτοῦ Γγενεράλ Θαλάσσης Κυρίου, κυρίου Ιακώβου Γραδενίγου, σταλθείσης προς ἠμᾶς εις τας 25= του παρόντος Ε.Ν. Προστάσσομεν ἄπαντας τους ημετέρους εφημερίους των παρ’ημίν Αγίων του Θεοῦ Εκκλησιῶν ταῦτης της Πόλεως μετά την ποίμευσιν του παρόντος να ήθελαν εις πάσαν Κυριακήν και άλλας ἑορτασίμους ημέρας ζητοῦν ελεημοσύνην διά την εξαγοράν τῶν ταλαιπόρων Σκλάβων ευρισκομένων εις χείρας των μισοχρίστων Αγαρηνών, βάνωντας καθ’ έκαστος εφημέριος εις την εκκλησίαν του εις τόπον αρμόδιον και φαινόμενον ένα κουτίον ἥτε σκάτουλα με την αυτήν επιγραφήν (Διά την εξαγοράν τῶν Σκλάβων)

Η δε συναχθείσα ἀπό καιροῦ Ελεημοσύνη θέλει σταλθεί όπου εις ποινήν του καθ’ενός παρηκόου, κατά το αυτεξούσιον της αυτής Υψηλότητος.

Εδόθη εκ της ημετέρας Ιεροπροεδρικής Καγγελαρίας αψπ΄ (1780) Μαΐου κδ΄(24)

† Εμμανουήλ ο Κερκύρας Μέγας Πρωτοπαπάς

∫ Στυλιανός Βλασσόπουλος Καγγελάριος

της Πρωτοπαπαδικής αξίας∫

Ι.ΑΚ., ΠΡΩΤΟΠ. 65, ΦΙΛΤΖΑ 5, σελ. 13r

Α.Ν.Κ., Πρωτοπαπ. 65, Φίλτζα 5, σ. 13^r

Βλέπουμε ότι όποιος ιερέας δεν ακολουθούσε τις οδηγίες του Πρωτοπαπά θα τιμωρούταν, με εντολή του Προβλεπτή, βεβαίως.

Μπορούμε ακόμη να διακρίνουμε την εκμετάλλευση των δομών της Εκκλησίας από την πλευρά του κράτους, προκειμένου αυτό να προωθήσει τις πολιτικές του.

(το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα", 1-11-2006, σ. 5)

ΟΙ ΚΕΡΚΥΡΑΙΟΙ ΟΙΝΟΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΚΟΣΕΡ

Τα τελευταία χρόνια το κρασί έχει κερδίσει ξανά την προτίμηση των καταναλωτών, ύστερα από μερικές δεκαετίες μειωμένης ζήτησης. Για τους προγόνους μας, όμως, το προϊόν της αμπέλου ήταν εξαιρετικά σημαντικό, τόσο από διατροφικής άποψης, όσο και σε εκδηλώσεις πολιτιστικού και κοινωνικού περιεχομένου. Για τον λόγο αυτό, η παραγωγή του κρασιού, από τα πρώιμα στάδια περιποίησης του κλήματος, μέχρι την εξαγωγή του τελικού προϊόντος από το βαρέλι, αποτελούσε μια πολύ σοβαρή διαδικασία, η οποία αποκτούσε συχνά τελετουργική υπόσταση.

Όπως, ίσως, θα θυμούνται οι παλαιότεροι, το σκάλισμα, το κλάδεμα, το «στερολόημα» και ο τρύγος συνοδεύονταν από ειδικά τραγούδια, στα οποία η επίκληση στο Θείο για το τελικό ευνοϊκό αποτέλεσμα αποτελούσε κοινό γνώρισμα. Η διαδικασία, δε, του πατήματος, του αλέσματος και της περιποίησης του κρασιού στο βαρέλι γίνονταν πάντα με έναν συγκεκριμένο τρόπο, παγιωμένο στο πέρασμα των αιώνων.

Το πάτημα των σταφυλιών στο σκαφώνι ή το πατητήρι πραγματοποιούταν με απόλυτο σεβασμό στο σταφύλι και τον χυμό του, όπως και τον ίδιο τον πατητή, ο οποίος πριν ξεκινήσει το έργο του δεχόταν τις περιποιήσεις των γυναικών, οι οποίες ήταν επιφορτισμένες με το λουτρό τω ποδιών του. Για το «ζύψιμο» οι άνδρες συγκεντρώνονταν στο λουτρουβιό, όπου το πιεστήριο συνέβαλλε στην παραγωγή του δεύτερου σημαντικότερου, μετά το λάδι, υγρού στη διατροφή των παλαιότερων εποχών.

Ένα άγνωστο πλέον στοιχείο, είναι ότι ο μούστος αφηνόταν να βράσει με το τσίπουρα για πέντε ημέρες ακριβώς. Ύστερα από αυτό το διάστημα, ο βρασμένος μούστος εξαγόταν και διοχετευόταν στα βαρέλια. Στο σκαφώνι απέμεναν τα τσίπουρα, στα οποία προσέθεταν νερό, το οποίο άφηναν για μερικές ώρες. Το νερό έπαιρνε γεύση και οινόπνευμα από τα τσίπουρα και έδινε το «λάγγερο»[1] ή «πιώμα», ένα ελαφρύ αλκοολούχο ποτό με σχετικά αφρώδη μορφή, το οποίο μπορούσε να καταναλωθεί αμέσως.

Ένα μέρος του κερκυραϊκού πληθυσμού που έδινε μεγάλη σημασία στον τρόπο παρασκευής του κρασιού για πολιτισμικούς και θρησκευτικούς λόγους, ήταν οι Εβραίοι. Ο λαός αυτός, αν και χωρίς εθνική εστία για πολλούς αιώνες, διατήρησε σχεδόν ανέπαφα τα έθιμα και τις παραδόσεις του, συμβουλευόμενος τα ιερά του βιβλία για τις δραστηριότητές του. Σχετικά με το κρασί, το οποίο, μάλιστα κατέχει υψηλή θέση στο εβραϊκό πολιτισμό, αφού το κιντούς (Kiddush: ένα ποτήρι με κρασί) χρησιμοποιείται στην έναρξη πολλών τελετών, οι Εβραίοι ακολουθούσαν, όσο τους επέτρεπαν οι συνθήκες τις επιταγές του ιερού βιβλίου της Τοράχ (Torah).

Για τούτο, όταν αγόραζαν κρασί προς ίδια κατανάλωση από τους Χριστιανούς Κερκυραίους, ζητούσαν να το παρασκευάζουν κατά το εβραϊκό τυπικό.

Ένα από τα πολλά συμβολαιογραφικά κείμενα στα οποία εντοπίζουμε τέτοιους όρους είναι το παρακάτω.

ΠΡΟΑΓΟΡΑ ΚΡΑΣΙΟΥ ΑΠΟ ΕΒΡΑΙΟ (16^ος αι.)

αφπδ΄(1584) ημέρα δ΄(4) του Ιουνίου μηνός… Τη αυτή ημέρα, κυρ Αντώνιος Χητήρης από χωρίον των Κουραμάδων, παρών σωματικώς, συνεφώνησε μετά του παρόντος Ρεμπή Ανανία του Αβραάμ, Εβραίου, και πούλησε προς αυτόν εις τον καιρόν της εσωδίας της ερχαμένης του Τρύγου του παρόντος, κρασί βαρέλες 24 προς λήτρες 4 την βαρέλαν, με την υπόσχεσιν ότι να του γεμίζει ο άνωθεν Χητίρης δύο σκαφώνια σταφύλια από το αμπέλι λεγόμενο εις τα Κόκαλα… και να το πατή εβραϊκά κατά την συνήθεια των Εβραίων, βράζοντας το κρασί μέρες πέντε εις το σκαφώνι πατημένο και να το τραβεζάρουν[2], υποσχομένου του άνωθεν Χυτήρη να ανακράζει τον άνωθεν Εβραίον εις τον καιρόν όπου θέλη να τρυγήσει να ηβρίσκεται παρόν…. Ομοίως να κάμει και ο άνωθεν Εβραίος και το λάγγερον χάρισμα κατά την συνήθειαν, και λαμβάνοντας και τραβεζάροντας το αυτο κρασί εις τον καιρόν εις το σκαφώνι, να είναι υποσχόμενος ο άνωθεν Εβραίος να του το πληρώνη όλον όσον κρασί θέλη πάρη και το λάγγερον να το πέρνη ο Εβραίος από το σκαφώνι με έξοδον εδικόν του. Και ούτως συνεφώνησαν και ευχαριστήθησαν αμφώτεροι υπό μαρτυρίας Μάστρο Τζάνη Σωμερίτη και κυρ Λεονάρδου Καλυβά. Και αν δεν του δώσει ο άνωθεν Εβραίος τα άνωθεν τέσαρα τόλερα εις την άνωθεν διορίαν, να είναι το άνωθεν παζάρι χαλασμένο. Μάρτυρες οι άνωθεν.

Α.Ν.Κ., Συμβ. Τόμος Χ 13, σ. 301^r

Αν και η εβραϊκή ιερή παράδοση απαγορεύει στους πιστούς να καταναλώνουν κρασί που έχουν φτιάξει αλλόθρησκοι, ή ακόμη και Εβραίοι που δεν τηρούν την αργία του Σαββάτου, το γεγονός ότι στην Ευρώπη της εποχής οι Εβραίοι δεν είχαν δικαίωμα να αποκτήσουν γη και, ως εκ τούτου, να καλλιεργήσουν οι ίδιοι, τους ανάγκαζε να αγοράζουν κρασί από τους Χριστιανούς, το οποίο. όμως έπρεπε να παρασκευάζεται σύμφωνα με τις προδιαγραφές του Κοσέρ (Kosher), του αυθεντικού εβραϊκού κρασιού.

Αυτό σήμαινε εκτός άλλων, ότι έπρεπε να παράγεται από τουλάχιστον τεσσάρων ετών αμπέλι στο οποίο δεν καλλιεργούνταν άλλα φυτά, ενώ κατά τη διάρκεια της βράσης δεν έπρεπε να αναμιχθεί με άλλα υλικά. Από το κρασί που παραγόταν, το 1% έπρεπε να χυθεί σε ανάμνηση του 10% που κατέβαλλαν οι Εβραίοι στον Ναό πριν την αποδημία τους. Κατά το πάτημα των σταφυλιών έπρεπε να είναι παρών ένας ραβίνος, όπως στην περίπτωσή μας ο Ρεμπί Ανανίας.

---

[1] Πρβλ. την ελαφριά μπύρα τύπου «Lager».

[2] Τραβεζάρω: μεταγγίζω.

(το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα", 4-10-2006, σ. 4)

Συστήματα μέτρησης αγαθών στην Κέρκυρα (16ος-18ος αι.)

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει όποιος ασχολείται με τη μελέτη της ιστορίας της Κέρκυρας, και ειδικά με ζητήματα που άπτονται της οικονομίας και της αγροτικής παραγωγής, είναι η πληθώρα των μέτρων και των σταθμών που χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν.

Το ομολογουμένως απλό, βασισμένο στο δεκαδικό, σύγχρονο μετρικό σύστημα επινοήθηκε μόλις πριν από τρεις αιώνες. Πρωτοχρησιμοποιήθηκε στην επαναστατική Γαλλία στα τέλη του 18^ου αιώνα και από τότε κέρδιζε προοδευτικά έδαφος, μέχρι την υιοθέτησή του ως διεθνές σύστημα τον 20^ο αιώνα. Μέχρι τότε, όμως, σχεδόν κάθε κράτος χρησιμοποιούσε τα δικά του μέτρα και σταθμά, πράγμα που δυσκόλευε τις συναλλαγές, αλλά και τους σύγχρονους ιστορικούς.

Στις αρχειακές πηγές που αφορούν την περίοδο της βενετοκρατίας στην Κέρκυρα, σε διάφορα έγγραφα, όπως συμβάσεις, διακανονισμούς, προικοσύμφωνα και άλλα συμβόλαια, απαντούν πολλές μονάδες μέτρησης, την αξία των οποίων συχνά δυσκολευόμαστε να προσδιορίσουμε.

Η μεγαλύτερη δυσκολία έγκειται στο ότι για κάθε είδος αγαθών χρησιμοποιούταν συχνά διαφορετικό μετρικό σύστημα. Π.χ., για το λάδι ή το κρασί χρησιμοποιούσαν τη βαρέλα ή την ξέστα, για τα δημητριακά το μόδι ή το μουτζούρι, ενώ άλλα προϊόντα τα μετρούσαν σε λίτρες. Κι αν αυτά τα μέτρα αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα δοχεία, τα οποία τουλάχιστον είχαν σταθερό όγκο, τι να πει κανείς για την αλεσιά, που χρησιμοποιούταν ως μονάδα μέτρησης ελαιοκάρπου; Είχαν όλα τα ελαιοτριβεία τις ίδιες δυνατότητες; Τα πιεστήριά τους χωρούσαν ακριβώς την ίδια ποσότητα ελαιοκάρπου;

Στα παρακάτω αποσπάσματα εμφανίζονται αρκετές από τις παλιές μονάδες μέτρησης διάφορων προϊόντων, τις οποίες, μάλιστα έχουμε συναντήσει σε προηγούμενα άρθρα:

Αποσπάσματα νοταρικών πράξεων με διάφορα μέτρα (16^ος -17^ος αι.)

2/5/1621

…. Τον τόπον όνπερ έχει εις το χωρίον των Κουραμάδων, λεγόμενον εις τα Δέντρα. Το τρίτο ελεύθερο από παντός βάρους έως μιζουριού μισού…

Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Β 57

4/6/1584

…επούλησε προς αυτόν εις τον καιρόν της εσοδείας της ερχαμένης του τρύγου του παρόντος χρόνου κρασί βαρέλες 24 προς λίτρες 4 την βαρέλαν…

Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Χ 18, σ. 301

16/10/1569

…. Του χρεωστή λάδι μίλιτρα 7, δίδοντάς το έως τον ερχάμενον Δικέμβριον, το δε στάρι το επαράδωσε … τον κάθε χρόνον στάρι δεκάλιτρα πέντε…

Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Γ 154

5/2/1542

…κρασίον μέτρα τρία ως φαίνεται παρά μίας γραφής νοταρικής…

Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Μ 181, σ. 41

Με βάση τα παραπάνω, είναι σαφές ότι ένας πίνακας με τις αντιστοιχίες των παλιών μέτρων με τα σημερινά αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για τη μελέτη της τοπικής ιστορίας.

_______________________________

Γλωσσάριο

Αλεσιά: μονάδα μέτρησης ελαιοκάρπου, ίση με τη συνήθη χωρητικότητα του πιεστηρίου = 18 ξέστες: 288 λίτρα

Βαρέλα: δοχείο και μονάδα μέτρησης υγρών, περίπου ίση με 64 λίτρα.

Καρτεζί: μονάδα μέτρησης υγρών, περίπου ίσο με 0,14 λίτρα

Λίτρα: (βενετική) μονάδα μέτρησης βάρους, ιση με 456 γραμμάρια

Μουτζούρι ή μιζούρι: μονάδα μέτρησης στερεών, ίσο με 24 λίτρα.

Ξέστα: δοχείο και μονάδα μέτρησης υγρών, ίση με 16 λίτρα.

(το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα", 1932009, σ. 3)

Η Κέρκυρα και τα... νοσοκομεία της!

Έχουμε συχνά αναφερθεί στο παρελθόν στις υποδομές που οι Βενετοί και η τοπική Διοίκηση είχαν δημιουργήσει στο νησί μας. Σε σύγκριση με τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο, η Κέρκυρα είχε να επιδείξει πολλούς θεσμούς και ιδρύματα που στόχευαν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των Κερκυραίων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα πράγματα ήταν ειδυλλιακά. Άλλωστε, οι περισσότερες από αυτές τις υποδομές δημιουργήθηκαν έπειτα από πολύχρονες εκκλήσεις των ντόπιων προς τους Βενετούς κυρίαρχους ή ιδιωτικές πρωτοβουλίες.
Σχετικά με τον τομέα της Υγείας, έχουμε δημοσιεύσει αρκετά άρθρα για το λοιμοκαθαρτήριο και την υπηρεσία των Προβλεπτών της «Σανιτάς» (υγείας). Ένα στοιχείο που δεν είναι ευρύτερα γνωστό είναι ότι κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας λειτούργησαν κάποια υγειονομικά ιδρύματα με τη μορφή νοσοκομείων για τους πολίτες. Πράγματι, εκτός από το σχετικά γνωστό στρατιωτικό νοσοκομείο της Αγίας Ιουστίνης, ήδη από τις αρχές του 15ου αιώνα, υπήρχε νοσοκομείο «για τους φτωχούς και τους αρρώστους»1, το οποίο φαίνεται ότι είχε ήδη ιδρυθεί κατά τις πρώτες δεκαετίες της βενετικής κυριαρχίας. Όπως, συμβαίνει συχνά με τα συστήματα υγείας, όμως, η διαχείρισή του ήταν από ένα σημείο κι έπειτα προβληματική, με αποτέλεσμα να παραμεληθεί και να παρακμάσει.
Εκατόν είκοσι χρόνια αργότερα, το 1536, σε πρεσβεία των Κερκυραίων προς τη Γαληνοτάτη, αναφερόταν ότι το νοσοκομείο βρισκόταν σε άθλια κατάσταση και η Κοινότητα της Κέρκυρας ζητούσε τη θέσπιση τακτικών εσόδων για τη συντήρησή του. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν πρόκειται για το ίδιο νοσοκομείο των αρχών του 15ου αιώνα, είναι βέβαιο, όμως, ότι αυτό το ίδρυμα δεν συνέχισε τη λειτουργία του.
Δύο αιώνες αργότερα, στην Τρίτη δεκαετία του 18ου αιώνα, η Κέρκυρα δεν διέθετε κάποιο ίδρυμα περίθαλψης για τους πολίτες της. Οι πόλεμοι του 16ου και του 17ου αιώνα είχαν επιβαρύνει κατά πολύ τα δημόσια οικονομικά και οδήγησαν σε περικοπές των δαπανών. Ταυτόχρονα, όμως, το νησί γνώριζε μία περίοδο δημογραφικής ανάπτυξης που δεν είχε ανακόψει η εισβολή των Οθωμανών το 1716.
Η Βενετία και η τοπική Διοίκηση κώφευαν στα αιτήματα των Κερκυραίων, οι οποίοι, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της περίθαλψης, ξεκίνησαν μία δική τους, πρωτοβουλία. Με βάση κάποια ιδιωτικά κεφάλαια και τη συνεπή εργασία κάποιων ανθρώπων, η Κέρκυρα απέκτησε τελικά ένα νοσοκομείο «διά να αποσκεπάζωνται ...οι ασθενείς Χριστιανοί...». Ο Στ. Βλασσόπουλος, στην εργασία του Στατιστικαί και ιστορικαί περί της Κερκύρας ειδήσεις, Κερκυραϊκά Χρονικά τόμος XXI, (1997), αναφέρει ως χρονολογία ίδρυσης του νοσοκομείου αυτού το 1739. Παρά ταύτα, όπως φαίνεται από το παρακάτω κείμενο από το Ιστορικό Αρχείο Κερκύρας, είναι πιθανό ότι το ίδρυμα αυτό λειτουργούσε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1720.


Αίτηση διορισμού ιερέως στο νοσοκομείο της Κέρκυρας (18ος αι.)


αψκζ΄ (1727), Ιανουαρίου κα΄(21η) ε.π. ...

Ευλαβιτικής ψυχής εργασία και έξοδος εστάθη το Νοσοκομείον, όπου εις την θεοφρούρητον ταύτην πόλιν οικοδομήθη διά να αποσκεπάζωνται εις αυτό και να ιατρεύονται οι απηλπισμένοι πτωχοί ασθενείς Χριστιανοί, ήτε ξένοι, ήτε εντόπιοι. Σκοπός είναι του κτίσαντος, ότι εις κάθε καιρόν ήμισυ να είναι εκ των Λατίνων και οι άλλοι ήμισυ εκ των Ανατολικών. Και επειδή διά να κατορθωθή τέλεια τέτοιον θεάρεστον έργον δεν φθάνη να ευρίσκουν οι άρρωστοι έτοιμαις τας ιατρίαις εις τα πάθη του σώματος, ημί περιπλέον να θεραπέυονται και εις την ψυχήν, όπου είναι το κυριώτερον του άνωθεν, διά τούτο χρειάζεται να έχουν πρόχειρον και τον ιατρόν της ψυχής, ένα, δηλαδή, ιερέα και πνευματικόν εκ της Ανατολικής Εκκλησίας, ο οποίος να έχη υπόσχεσιν να τους μεταδίδη τα αναγκαία Μυστήρια, τόσον της εξομολογήσεως, όσον και της Αγίας Μεταλήψεως και να ενταφιάζη ακόμη τους αποθνητόντας, όπου ήθελε προσταχθή (...) η ταφή τους. Όθεν λαμβάνω αφορμήν εγώ Ιωάννης Δηλότης, να προσδράμω εις την υμετέραν Παναιδεσιμότητα ως ποιμένα και πρόεδρον της θεοκτίστου ταύτης πολιτείας, αναζητώντας ότι να ήθελε διαλεχθή ένας πνευματικός πατήρ διά να αναπληρώση αδιαλήπτως την ρηθείσαν ψυχωφελή υπηρεσίαν...

Α.Ν.Κ., Μεγάλοι Πρωτοπαπάδες, Τόμος 23, φ. 5, σ. 284r


Οι Κερκυραίοι του 18ου αιώνα δεν έμειναν με σταυρωμένα τα χέρια στην αδυναμία ή την απροθυμία της Πολιτείας να ιδρύσει νοσοκομείο στο νησί. Τρεις αιώνες αργότερα, οι κάτοικοι της Κέρκυρας βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση. Θα επιδείξουν, άραγε, ανάλογη αποφασιστικότητα;

____________________________
Σημειώσεις

1 Γιωτοπούλου-Σισιλιάνου Ε., Πρεσβείες της βενετοκρατούμενης Κέρκυρας (16ος – 18ος αι.), ΓΑΚ, 2002, σ.σ. 170-172.

(το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα", στις 21 Ιανουαρίου 2009, σ.9)