Οι Πρωτοπαπάδες και οι Λατίνοι Αρχιεπίσκοποι (16ος αι.)

Είδαμε την προηγούμενη εβδομάδα πώς οι φιλοδοξίες κάποιων Καθολικών Αρχιεπισκόπων, αλλά και η γενικότερες τάσεις της Καθολικής Εκκλησίας κατά τα ύστερα μεσαιωνικά χρόνια και κατά τη Μεταρρύθμιση, δημιουργούσαν ζητήματα στη λειτουργία, ή ακόμη και την υπόσταση της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Κέρκυρα. Σήμερα θα ολοκληρώσουμε αυτό το θέμα, αξιοποιώντας ένα ακόμη μέρος του σχετικού εγγράφου που εντοπίσαμε στο Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας.
Όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο άρθρο, στα μέσα του 16ου αιώνα ο Καθολικός Αρχιεπίσκοπος διά του Βικαρίου του είχε διεκδικήσει την αποκλειστικότητα στην απονομή της δικαιοσύνης σε θέματα εκκλησιαστικού δικαίου, ακόμη και για υποθέσεις που αφορούσαν τους Ορθοδόξους. Το Τάγμα των 32 ιερέων που διοικούσε την Ορθόδοξη Εκκλησία της Κέρκυρας με επικεφαλής τον Μέγα Πρωτοπαπά, είχε αποστείλει τον ιερέα Αλοΐσιο Ραρτούρο, μία εξέχουσα εκκλησιαστική (και όχι μόνο) προσωπικότητα στη Ρώμη, ώστε να ζητήσει από την Αγία Έδρα τον σεβασμό των δικαιωμάτων των ορθοδόξων στην Κέρκυρα.
Τα αποτελέσματα της συνάντησης στο Βατικανό ήταν θετικά, όπως και της ακρόασης από το Δουκικό Συμβούλιο στη Βενετία. Παρόλα αυτά, ο Βικάριος της Καθολικής Αρχιεπισκοπής απαίτησε και δεύτερη κρίση στη Βενετία, στην οποία και πάλι προσήλθε ο ιερέας Αλοΐσιος Ραρτούρος. Και η κρίση αυτή αναγνώρισε τα δικαιώματα των Ορθοδόξων.
Όλη αυτή η διαδικασία, καθώς και το σχετικό έγγραφο προσφέρονται για την εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων για τα εκκλησιαστικά πράγματα της Κέρκυρας κατά τη συγκεκριμένη περίοδο.
Αφενός παρατηρούμε μία διαρκή πίεση από την πλευρά της Αρχιεπισκοπής, η οποία στόχευε σαφώς στην αποδυνάμωση του Μέγα Πρωτοπαπά που λειτουργούσε ως οιωνεί επίσκοπος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, παρότι οι αρμοδιότητες και οι εξουσίες του είχαν κολοβωθεί από την εποχή των Ανδεγαυών. Είναι βέβαιο ότι οι διεκδικήσεις αυτές ήταν σύμφωνες με την ερμηνεία της Συνόδου της Φλωρεντίας από την Καθολική Εκκλησία και είχε ως απώτερο σκοπό την πλήρη υπαγωγή όλου του χριστιανικού πληθυσμού στην Αρχιεπισκοπή.
Αφετέρου, παρατηρούμε τη δυσκολία με την οποία η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κέρκυρας αντιμετώπισε τη συγκεκριμένη κρίση. Βλέπουμε ότι το Τάγμα των 32 απετέλεσε τον μόνο συνομιλητή, τόσο του Βατικανού, όσο και της Βενετικής εξουσίας. Δεν αναφέρονται παρεμβάσεις ούτε πολιτικών φορέων και προσώπων της Κέρκυρας, ούτε θρησκευτικών αξιωματούχων της Ορθόδοξης Εκκλησίας εκτός του νησιού.
Επίσης, δεν μπορούμε παρά να παρατηρήσουμε το γεγονός ότι το Τάγμα των 32 αδυνατούσε ακόμη και να καλύψει τα έξοδα των μετακινήσεων του ιερέα Αλοΐσιου Ραρτούρου στη Ρώμη και τη Βενετία. Από το γεγονός αυτό φαίνεται τόσο η δύσκολη θέση στην οποία είχε περιέλθει η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κέρκυρας μετά την αφαίρεση του μεγαλύτερου μέρους της περιουσίας της από τους Ανδεγαυούς, όσο και ότι η όποια περιουσία είχε συγκεντρωθεί από τότε, ήταν μάλλον πενιχρή.
Οι σχέσεις των δύο Εκκλησιών, αλλά και των ποιμνίων τους πέρασαν από αρκετές κρίσεις και ταραχές. Η κατάσταση έγινε ακόμη πιο κρίσιμη από τον 19ο αιώνα μέχρι τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς η θρησκευτικότητα χρησιμοποιήθηκε για την εξυπηρέτηση πολιτικών στόχων, κυρίως από την πλευρά της Ιταλίας. Ο λόγος, πάντως που μελετούμε τα γεγονότα του παρελθόντος, δεν στοχεύει ούτε σε χαρακτηρισμούς, ούτε στη συντήρηση μισαλλοδοξίας μεταξύ των δύο δογμάτων. Το παράδειγμα της Κέρκυρας, άλλωστε, τουλάχιστον κατά τις τελευταίες δεκαετίες, δείχνει πώς μία κοινωνία μπορεί να ενσωματώσει διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις με σεβασμό του ενός από τον άλλο και αρμονική συνύπαρξη.


Αφνα΄(1551), ημέρα γ΄(3η) Οκτωβρίου
(συνέχεια από το προηγούμενο)...συνέβη και άλλη κρίσις περί της αυτής εξουσίας μετά του Βικαρίου εις το Εκλαμπρότατον Ρεγγιμέντον όθεν μοχθήσας και εξοδιάσας πολλά ο αυτός κυρ Αλέξιος κερδίσας, ο Βικάριος ανεκαλέσατο δεύτερον εις την Βενετίαν τον αυτόν Πρωτοπαπάν... κυρ Αλέξιον απελθείν εις την Βενετίαν περί της αυτής κρίσεως. Προσελθών ο αυτός Πρωτοπαπάς και Σακελίων μετά παρακλήσεως πολλής ικέτευσαν αυτόν απελθείν εις την Βενετίαν…υποσχόμενοι… το αυτό εσώδημα διά χρόνους τρείς, οποίον πάκτος εξοδιάσθη εις την κρίσην αυτήν και άλλον πλέον και πλέον άνευ τοις κόποις και μόχθοις τοις περισοίς του αυτού παπα κυρ Αλεξίου και κινδύνοις ους υπέμεινε πολλάκις υπέρ του αυτού τάγματος και συνεχώς… υπερμαχείν υπέρ πάντων των αδελφών…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Μ 185, σ. 172r

(το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα", 16-12-2009, σ. 3 )

Οι Μεγάλοι Πρωτοπαπάδες και ο Πάπας (16ος αιώνας)

Έχουμε πολλές φορές αναφερθεί στις σχέσεις των δύο Εκκλησιών που συνυπήρχαν (και συνυπάρχουν) στο νησί μας από τον 13ο αιώνα. Στο πλαίσιο αυτό έχουμε αναφερθεί στα προβλήματα και τις προστριβές των δύο δογμάτων, λόγω της συνεχούς πίεσης των Καθολικών Αρχιεπισκόπων προς τους Ορθοδόξους Πρωτοπαπάδες μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα. Σήμερα, επανερχόμαστε στο ζήτημα αυτό, λόγω της ανεύρεσης ενός πολύ ενδιαφέροντος εγγράφου από το ΙΑΚ.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η κ. Έλλη Γιωτοπούλου-Σισιλιάνου[i], η Κέρκυρα αποτελούσε μία ιδιόμορφη περίπτωση «με αρχηγούς δύο δογμάτων όχι ισόβαθμους, αλλά που το ποίμνιο του υποβαθμισμένου αρχηγού των ορθοδόξων (του πρωτοπαπά) ήταν ασυγκρίτως μεγαλύτερο από εκείνο του λατινεπισκόπου». Και μόνο αυτή η κατάσταση αρκούσε ώστε να τροφοδοτούνται εντάσεις. Όμως υπήρχε και ένας άλλος λόγος.
Κατά κανόνα τον οποίο επέβαλαν στον Πάπα οι Βενετοί, ο Λατινεπίσκοπος Κερκύρας έπρεπε να προέρχεται από αριστοκρατική βενετική οικογένεια. Παρόλα αυτά, οι αριστοκράτες Βενετοί προκαθήμενοι φαίνεται ότι δεν εκτιμούσαν ιδιαίτερα την τοποθέτησή τους στο νησί μας. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν έσπευδαν να εγκατασταθούν στην Κέρκυρα, αλλά διοικούσαν την Εκκλησία τους μέσω ενός βικαρίου («πληρεξουσίου») και οι ίδιοι διέμεναν στη Βενετία. Ως εκ τούτου δεν ήταν εύκολο γι’ αυτούς να αντιληφθούν την κατάσταση στο νησί, με αποτέλεσμα να λαμβάνουν αποφάσεις οι οποίες έρχονταν σε αντίθεση τόσο με την πολιτική της Βενετίας, όσο και με το κοινό αίσθημα του τόπου.
Στο σημείο αυτό οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε ότι οι όποιες εντάσεις μεταξύ των δύο δογμάτων αφορούσαν κυρίως τις Εκκλησίες ως διοικητικούς μηχανισμούς. Οι πιστοί των δύο δογμάτων σπάνια συγκρούονταν την εποχή εκείνη για θρησκευτικούς λόγους. Ως πιο σημαντική περίπτωση μπορούμε ίσως να ξεχωρίσουμε τα γεγονότα που ακολούθησαν την αλλαγή του ημερολογίου. Τότε οι Καθολικοί και οι Ορθόδοξοι του νησιού γιόρταζαν σε διαφορετικές ημερομηνίες το Πάσχα, με αποτέλεσμα κάποιοι Καθολικοί να πειράζουν τους Ορθοδόξους κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα τρώγοντας επιδεικτικά κρέας, με αποτέλεσμα να σημειωθούν συγκρούσεις, οι οποίες πάντως δεν έλαβαν συνολικό χαρακτήρα.
Γενικά πάντως, οι Πάπες δεν φαίνεται να είχαν ψηλά στον προγραμματισμό της πολιτικής τους την περεταίρω υποβάθμιση της κατάστασης της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Κέρκυρα. Παρόλα αυτά, υπήρχαν περίοδοι που αυτό συνέβαινε. Η πρώτη ήταν εκείνη που ακολούθησε τη Σύνοδο της Φλωρεντίας-Φερράρας, και η δεύτερη εκείνη της Αντιμεταρρύθμισης που ακολούθησε τη Σύνοδο του Τρέντο.
Στη δεύτερη περίπτωση και παρά την αντίθετη στάση της Βενετίας που κράτησε θετική για την Ορθόδοξη Εκκλησία στάση, ο Λατινεπίσκοπος και ο βικάριός του επέμεναν στο να δικάζονται τα ζητήματα θρησκευτικού δικαίου που αφορούσαν τους Ορθοδόξους από την Καθολική Εκκλησία και όχι από τον Μεγάλο Πρωτοπαπά.
Στο έγγραφο που εντοπίσαμε στο Ιστορικό αρχείο της Κέρκυρας, περιγράφονται οι προσπάθειες που κατέβαλε ο τότε Μεγάλος Πρωτοπαπάς Κερκύρας, Αλοΐσιος Ραρτούρος για τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων των Ορθοδόξων. Σήμερα δημοσιεύουμε το πρώτο μέρος.

Ταξίδι του Μεγάλου Πρωτοπαπά στη Ρώμη (16ος αι.)

Αφνα΄(1551), ημέρα γ΄(3η) Οκτωβρίου
Επειδή ο αιδεσιμότατος Πρωτοπαπάς πόλεως και νήσου κύριος Αλοΐζος ο Ραρτούρος και ο ποτέ κυρ Σακελίων[ii] παπα κυρ Γεώργιος ο Φλώρος, ως πρώτοι του Αγίου Ιερού Ταγματος των λβ΄(32) Ιερέων, διά μέρους αυτών και των λοιπών αδελφών του αυτού τάγματος υπέσχοντο δούναι του παπα κυρ Αλεξίου του Ραρτούρου το εσώδιμα όπερ έχουσιν εις την Στρογγυλήν Επισκοπιανών διά χρόνους δέκα, καθώς καθώς εγράφουσι ... φαίνεται αφλα΄(1531) μηνί Οκτωβρίω ως εκείνη φαίνεται πλατυτέρως, όπως ο ρηθείς παπα κυρ Αλέξιος οφείλει απελθείν εις την Ρώμην, κριθήναι μετά του Μητροπολίτου[iii] έμπροσθεν του Πάπα, και άλλων κριτηρίων, ίνα ο Πρωτοπαπάς έσται κριτής πασών των εκκλησιαστικών υποθέσεων της παρούσης νήσου μετά ιδίου εξόδου αυτού και κόπου και μόχθου εις την Ρώμην και εις την Αυθεντίαν[iv]. Διό πληρώσασι οι ρηθείς ιερείς την υπόσχεσιν ή υπέσχετο καλώς και αληθώς, εν Ρώμη και Βενετία μετά εξόδου αυτού. Και λαβών ο ρηθείς Πρωτοπαπάς την άπασαν εξουσίαν του κρίναι πάσας τας εκκλησιαστικάς υποθέσεις της πολεως και νήσου εις τους αφμβ΄(1542).....

_______________________

Σημειώσεις

[i] Ε. Γιωτοπούλου-Σισιλιάνου, Πρεσβείες της βενετοκρατούμενης Κέρκυρας (16ος-18ος αι.), ΓΑΚ-ΑΝΚ, 2002, σ. 88.
[ii] Σακελίων: εκκλησιαστικό αξίωμα.
[iii] Μητροπολίτης: εδώ εν. ο Λατίνος Αρχιεπίσκοπος.
[iv] Αυθεντία: εδώ εν. η Βενετία.

(το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα")