Ο γνωστός νομικός του Διαφωτισμού, Τσεζάρε Μπεκαρία, θεωρούσε ότι οι σκληρές ποινές με τις οποίες τιμωρούνταν τα αδικήματα, δεν λειτουργούσαν αποτρεπτικά. Παρόλα αυτά, σε πρωτογενείς πηγές που αφορούν στην Κέρκυρα των Νεότερων Χρόνων, βρίσκουμε περιπτώσεις που η σκληρότητα των ποινών ενεργοποιούσε τα ανθρωπιστικά αισθήματα των ανθρώπων.
Σε προηγούμενες ευκαιρίες έχουμε αναφερθεί στο σύστημα απονομής της Δικαιοσύνης στην Κέρκυρα κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας. Έχουμε δει ποια αδικήματα διώκονταν αυτεπάγγελτα, και με πόση αυστηρότητα η Πολιτεία τιμωρούσε τους ενόχους. Έχουμε, επίσης, δει τις συνθήκες που επικρατούσαν στις φυλακές της περιόδου, ή στα κάτεργα που πολλοί κατάδικοι πέθαιναν λόγω ασθενειών, κακών συνθηκών υγιεινής και φτωχής διατροφής.
Από την άλλη πλευρά έχουμε αναφερθεί στις περιπτώσεις που οι Κερκυραίοι κατέληγαν σε συμβιβασμό, προκειμένου να μην βρεθεί κάποιος από αυτούς στις συνθήκες που περιγράψαμε. Μέχρι πού, όμως, έφτανε η διάθεση των Κερκυραίων να συμβιβάζουν τις διαφορές τους ώστε να μην καταλήγει ο συμπολίτης τους στα χέρια των τιμωρών της δικαιοσύνης;
Μέσα από τα νοταριακά έγγραφα που εντοπίζουμε στο Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας φαίνεται ότι τα όρια των περιπτώσεων για τις οποίες οι Κερκυραίοι προτιμούσαν τον συμβιβασμό ήταν ευρύτατα, σε σημείο, μάλιστα, να προκαλείται η απορία του σύγχρονου ανθρώπου. Ο Θουκιδίδης – και άλλοι άνθρωποι της σκέψης μετά από αυτόν – θεωρούσε ότι η ανθρώπινη παθολογία παραμένει αναλλοίωτη στον χρόνο. Αυτός ο συλλογισμός ίσως ισχύει, αλλά μία πιο εμβριθής μελέτη των πραγμάτων αποκαλύπτει ότι η ηθική δεν είναι σταθερή, αλλά αναδιαμορφώνεται από τόπο σε τόπο και από εποχή σε εποχή.
Στο πλαίσιο αυτό κατατάσσουμε και την τάση των ανθρώπων των Νεότερων Χρόνων να συμβιβάζονται ακόμη και σε περιπτώσεις ανθρωποκτονίας! Χωρίς να μπορούμε να διατυπώσουμε με απόλυτη βεβαιότητα τους λόγους που οδηγούσαν σε μία τέτοια εξέλιξη, θεωρούμε ότι τρεις ήταν οι κυριότεροι λόγοι: α) η χριστιανική ηθική που προάγει την αρετή της συγχώρεσης, β) το συλλογικό αίσθημα των τότε κοινωνιών που ενισχυόταν από τους ευρύτατους συγγενικούς δεσμούς, και γ) τα ανθρωπιστικά αισθήματα των ανθρώπων που ενισχύονταν από τη σκληρότητα στην απονομή της δικαιοσύνης.
Αν εμείς, οι σημερινοί άνθρωποι, δυσκολευόμαστε να δεχτούμε τη χριστιανική ηθική ή τα ανθρωπιστικά αισθήματα ως λόγους για τους οποίος μπορούσε κανείς να συγχωρήσει τον φόνο ενός αγαπημένου του προσώπου, αρκεί να διαβάσουμε το παρακάτω κείμενο:
Συγχώρεση φόνου (Σκριπερό, 17ος αι.)
1690 ημέρα 19 του Δικεμβρίου μηνός, εις την οικίαν εμού νοταρίου εις χωρίω Σκριπερού. Την σήμερον ενεφανήσθησαν εις τας εμού πράξεις νοταρίου οι παρόντες κυρ Αθανάσις και κυρ Μανθέος Σφενότηδες, αδελφοί, υΐ του ποτέ Στήλου, ως αυτοί λένε, από την Στερεάν, από χορίω Βισιανές[1], οι οπίη αδελφοί, ανάμεσα τις άλα που αναζητούν, αναζήτησαν διά τον θάνατον του ποτέ Δήμου, αδελφού τους, όπου προλαβόν ήχε φονευθί από τον απόντα Σπύρο Σαλιβάνω του Τζάνη, από το άνωθεν χορίω Σκριπερώ. Και ώς έμαθαν και εβεβαιόθηκαν η άνωθεν αδελφοί πως ο άνωθεν φόνος του ποτέ αδελφού τους δεν εγύνη με εργασίαν θεληματικήν, μόνω εκ συνεργίας διαβολικής της ώρας, και δια να μη λαθόσουν[2] την ψυχήν του άνωθεν ποτέ Δήμου, αδελφού τους, μόνω να τον συγχωρέση και αυτουνού ο ελεήμον Θεός τα πτέσματά του, δια τούτο η άνωθεν αδελφοί .... εξ ιδίας αυτών προερέσεως και θελήσεως μάλον δε ενθυμούμενοι την φωνήν Στεφάνου του Πρωτομάρτυρος[3], όπου λέγη: «κε μη στήσις αυτίς την αμαρτίαν ταύτην»[4]. Όθεν, διά δυνάμεως της παρούσης νοταρικής και δημοσίας γραφής με κάθε λόγον εις καλίτερον τρόπον όπου να ημπορούν, ρεμοβέρονται[5] από την ρελατζιόν[6] και ίδυσι[7] όπου εδώθη εις το Φώρον του Υψιλοτάτου Αφεντός Γγενεράλ[8] Αναβαγίρη, όσον και εις το Φώρον του Εκλαμπροτάτου Ρεγγεμέντου[9]....
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Α 169, φ. 15, σ. 21r
Οι δύο Ηπειρώτες αδελφοί του φονευθέντος Δήμου Σφενότη, χωρίς καμία αποζημίωση, οικειοθελώς, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο συμβολαιογράφος, όχι μόνο συγχωρούν τον φονέα του αδελφού τους, αλλά ζητούν και από την Πολιτεία να παύσει η δίωξη εναντίον του. Ενδεχομένως, βέβαια, ο φόνος να συνέβη κατά τη διάρκεια διαπληκτισμού και πάλης μεταξύ των δύο ανδρών.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, εντύπωση προκαλεί η επίκληση της χριστιανικής ηθικής και, κυρίως, το παράδειγμα του Αγίου Στεφάνου. Το συγκεκριμένο περιστατικό δεν είναι το μοναδικό, καθώς υπάρχουν πολλοί ανάλογοι συμβιβασμοί μεταξύ Κερκυραίων σε περιπτώσεις σωματικής βλάβης και φόνου.
__________________
Σημειώσεις
[1] Σημερινή Βησσιάνη Πωγωνίου.
[2] Λαθόσουν: ίσως πρόκειται για λάθος του νοταρίου, αντί «λαβώσουν».
[3] Στο Σκριπερό υπάρχει αρχαιότατος ναός του Αγίου Στεφάνου, κτισμένος το αργότερο στις αρχές του 15ου αιώνα.
[4] Πράξεις των Αποστόλων, ζ΄, 60.
[5] Ρεμοβέρομαι: υπαναχωρώ, παραιτούμαι.
[6] Ρελατζιόν: μηνυτήρια αναφορά.
[7] Είδηση: ένταλμα.
[8] Φόρο του Γκενεράλ: δικαστήριο του Γενικού Προβλεπτή.
[9] Φόρο του Ρεγγεμέντου: δικαστήριο του Βαΐλου.
Εικόνα: το μαρτύριο του Αγίου Στεφάνου
(το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα")
