Διατίμηση των γεωργικών προϊόντων στην Κέρκυρα

Η Δημοκρατία της Βενετίας, παρά το ό,τι δηλώνει η επίσημη ονομασία της, δεν ήταν δημοκρατία. Ο όρος “Republica” που χρησιμοποιούταν δήλωνε στην ουσία πως η Πολιτεία δεν κυβερνούταν από έναν μονάρχη ή άλλον εστεμμένο. Το πολιτικό της σύστημα ήταν ολιγαρχικό, στο οποίο μία ομάδα αριστοκρατικών οικογενειών νεμόταν την εξουσία. Ως εκ τούτου, οι ευρείες μάζες της κοινωνικής βάσης του κράτους δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, ενώ διέθεταν περιορισμένους σε αριθμό και ισχύ αντιπροσωπευτικούς θεσμούς.
Οι Βενετοί οργάνωσαν τις κτήσεις τους στον Λεβάντε, συμπεριλαμβανομένης της Κέρκυρας, με βάση το πολιτικό σύστημα της μητρόπολής τους. Αργά ή γρήγορα εγκαθιδρύθηκαν ολιγαρχικά σώματα, τα οποία σε συνεργασία με τους Βενετούς αξιωματούχους διοικούσαν τις υπερπόντιες κτήσεις. Επιπλέον, εισήχθη το φεουδαλικού τύπου γαιοκτητικό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο το μεγαλύτερο μέρος των καλλιεργήσιμων γαιών παραχωρούταν προς νομή στα μέλη των τοπικών αριστοκρατιών.
Ένας άλλος, πολύ σημαντικός παράγοντας που επηρέαζε την αγροτική οικονομία και τη θέση των αγροτών ήταν η αναγνωρισμένη από τη Βενετία (όπως άλλωστε συνέβαινε σε όλη τη βόρεια Ιταλία) της υπεροχής των πόλεων έναντι της υπαίθρου. Το κέντρο της πολιτικής και οικονομικής ζωής κάθε περιοχής ήταν η πόλη. Σε αυτήν κατοικούσαν οι γαιοκτήμονες αριστοκράτες, καθώς και οι έμποροι που συγκέντρωναν στα χέρια τους ένα επίσης μεγάλο μέρος του πλούτου. Οι πόλεις των βενετικών κτήσεων διέθεταν λιμάνια, πολλά καταστήματα, καθώς και όλα σχεδόν τα οικονομικής φύσεως ιδρύματα. Με τον τρόπο αυτόν, η πόλη με το ανθρώπινο δυναμικό, τους θεσμούς και τη συντριπτική πλειονότητα της εγχρήματης οικονομίας, κυριαρχούσε στην αγροτική ύπαιθρο και επέτρεπε στους εύπορους κατοίκους της να εκμεταλλευτούν τους αγρότες.
Παρ’ότι η Βενετία, όπως αναφέραμε, δεν ήταν δημοκρατία, παρά το γεγονός ότι το σύστημα που επέβαλε υπέθαλπε τα συμφέροντα των αριστοκρατών και των ευπόρων αστών, οι Βενετοί πολιτικοί, γρήγορα αντιλήφθηκαν ότι έπρεπε να θεσμοθετηθούν μέτρα για την εξασφάλιση ενός στοιχειώδους επιπέδου ζωής για τους κατοίκους της υπαίθρου. Μόνο έτσι θα διασφαλιζόταν η κοινωνική ειρήνη στην επικράτεια και η απρόσκοπτη λειτουργία του κοινωνικοοικονομικού της συστήματος που βασιζόταν εν πολλοίς στην εργασία των αγροτών.
Από νωρίς οι κερκυραίοι αγρότες αντιμετώπιζαν έλλειψη χρήματος, ενώ η κατάσταση επιδεινώθηκε μετά την εξάπλωση της καλλιέργειας της ελιάς. Ο αγρότης είχε στα χέρια του κάποια γεωργικά προϊόντα, μέρος των οποίων έπρεπε να πωλήσει, προκειμένου να αποκτήσει αγαθά που δεν παρήγαγε, ή να καλύψει άλλες βασικές ανάγκες. Με τη μονοκαλλιέργεια της ελιάς, η ποικιλία των παραγόμενων από τον μέσο αγρότη μειώθηκε και συνεπώς αυξήθηκε η ανάγκη εξεύρεσης χρημάτων.
Μόνη σχεδόν πηγή εξοικονόμησης χρήματος, όπως αναφέραμε, ήταν η πώληση των γεωργικών προϊόντων. Τι γινόταν, όμως, όταν οι διαθέσιμοι αγοραστές, λειτουργώντας σχεδόν συλλογικά, κρατούσαν χαμηλά τις τιμές; Πράγματι, οι τιμές των εγχώριων γεωργικών προϊόντων στη βενετοκρατούμενη Κέρκυρα ήταν χαμηλές, ενώ φαίνεται πιθανό αυτό να πήγαζε από τον θεσμό του «προστυχίου»[1]. Ο συνεχής δανεισμός των κερκυραίων αγροτών δημιουργούσε έναν φαύλο κύκλο, ο οποίος έσπρωχνε τις τιμές των εγχώριων προϊόντων ακόμη χαμηλότερα.
Ως απάντηση στην κατάσταση αυτή, οι Βενετοί εισήγαγαν τον θεσμό της διατίμησης των γεωργικών προϊόντων, η οποία προσαρμοζόταν στις εκάστοτε περιστάσεις. Από τη μελέτη των ιστορικών στοιχείων που διαθέτουμε, προκύπτει ότι όταν η προσαρμογή των τιμών γινόταν τακτικά και η διατίμηση επιβαλλόταν με συνέπεια, διασφαλίζονταν τα εισοδήματα των αγροτών και η Κέρκυρα περνούσε περιόδους ηρεμίας. Όταν το μέτρο αυτό καταστρατηγούταν, η ηρεμία διαταρασσόταν και υπήρχαν διαβήματα και αποστολές Εξεταστών από τη Βενετία, ή όταν αυτά τα μέτρα αποτύγχαναν, υπήρχαν ακόμη και εξεγέρσεις.

Πράξεις αγοραπωλησίας γεωργικών προϊόντων με αναφορά ή μη στη διατίμηση (17ος

16/4/1562
...ο κυρ Φράγκος Γραμμένος και κυρ Κωσταντής, ο υιός αυτού... έλαβαν κατά το παρόν από την παρούσα κυρά Καταφυγήν... άσπρα εκατόν εξήντα, διά τα οποία υπόσχονται να της δώσουν... κρασί καλόν αρεσκούμενον μέτρα οκτώ προς άσπρα είκοσι το κάθε μέτρο...
Α.Ν.Κ., Τόμος Β 176, σ. 264r

16/2/1572
Κυρ Σταματέλλος Δελάρτας και κυράτζα Τζουγάνα του κυρ Νίκου Γρηγορόπουλου... έλαβον από τον Μισέρ Φίλιππον Καρτάνο διά κρασί μέτρα 20... προς άσπρα 27 το κάθε μέτρο...
Α.Ν.Κ., Τόμος Π 41, σ. 98v


20/7/1621
Οι παρόντες κυρ Νικολός Φαγογένης και κυρ Ιωάννης Φαγογένης... έλαβον από τον Μισέρ Ιζέπο Ροδίτη τόλορα 40 προς λίτρες 6 το καθέν... διά τόσο λάδι κατά την φωνήν...
Α.Ν.Κ., Τόμος Ρ25, φ. 12, σ. 10r

Είναι προφανές από τα παραπάνω έγγραφα ότι στις περιπτώσεις που δεν ίσχυε η διατήμηση (16ος αιώνας), η αξία των προϊόντων των κερκυραίων αγροτών προσδιοριζόταν κυρίως με βάση το συμφέρον και τη δύναμη του αγοραστή ή του δανειστή. Η επιβολή της διατίμησης βέβαια, δημιούργησε ένα περιβάλλον λανθάνοντος ανταγωνισμού που αποτελούσε πρόσκομμα για την οικονομική ανάπτυξη. Από την άλλη, όμως, εφόσον οι συμβαλλόμενοι σε πράξεις αγοραπωλησίας ή δανείων δεν είχαν ανάλογη δύναμη, η διατίμηση εξασφάλιζε ένα ελάχιστο επιτρεπτό επίπεδο εισοδήματος για τους κερκυραίους χωρικούς.

___________________________
Σημειώσεις

[1] Επειδή στη Βενετία και τις κτήσεις της, όπως και σε όλη σχεδόν τη χριστιανική Ευρώπη απαγορευόταν ο δανεισμός με τόκο ως αντιχριστιανική πρακτική, οι αγρότες δανείζονταν χρήματα με τη μορφή της προπώλησης υποτιμημένων προϊόντων της παραγωγής τους.

(το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα")