Η ΠΡΟΣΩΠΟΚΡΑΤΗΣΗ ΓΙΑ ΧΡΕΗ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΣ

____________


Τα Επτάνησα, πριν τον 19ο αιώνα και την εμφάνιση των πρώτων τραπεζών, υπέφεραν από την έλλειψη ενός οργανωμένου χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Έχουμε ήδη αναφέρει σε άλλη ευκαιρία ότι ο έντοκος δανεισμός απαγορευόταν για τους χριστιανούς, με αποτέλεσμα, όσοι είχαν ανάγκη χρημάτων, σε μια εποχή που η κυκλοφορία ρευστού ήταν περιορισμένη, κατέφευγαν στις μεθόδους του «προστυχίου»και του «βλησιδίου». Το «προστύχιον» αποτελούσε, ουσιαστικά, προαγορά γεωργικών προϊόντων σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές, ενώ το «βλησίδι» ήταν δανεισμός με ενέχυρο. Και οι δύο μέθοδοι εξασφάλιζαν κέρδος για τον δανειστή, χωρίς, όμως, να εμφανίζεται πουθενά τόκος.
Όπως προκύπτει, πάντως από τις πηγές, οι δανειστές είχαν επινοήσει και άλλη μία μέθοδο: το ποσό του δανείου μπορούσε να μετατραπεί σε είδος, του οποίου η διακύμανση της τιμής μπορούσε να αποφέρει κέρδος στον δανειστή. Οι τιμές των γεωργικών προϊόντων τείνουν να είναι χαμηλές την περίοδο της συγκομιδής και να φτάνουν το ανώτατο λίγο πριν την επόμενη σοδειά.
Με όλα αυτά, οι χρεώστες βρίσκονταν συχνά σε αδυναμία να υπολογίσουν με ακρίβεια το πόσο θα τους κόστιζε το δάνειο. Αν είχαν συνάψει δάνειο με «προστύχιον» ήταν πιθανό να μην μπορούν να το ξεπληρώσουν αν η σοδειά δεν πήγαινε καλά. Αν είχαν δανειστεί με τη μέθοδο που περιγράψαμε παραπάνω, οι τιμές μπορούσαν για διάφορους λόγους να εκτοξευτούν, κάνοντας την αποπληρωμή δύσκολη ή αδύνατη.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, τα πράγματα για τους μη συνεπείς χρεώστες ήταν εξαιρετικά δύσκολα. Όχι μόνο δεν υπήρχαν μηχανισμοί που να τους προστατεύουν απέναντι σε αυθαιρεσίες, αλλά οι πιστωτές τους είχαν δικαίωμα να κατασχέσουν τα υπάρχοντά τους ή να τους στείλουν στη φυλακή. Κάποια προστασία που παρείχε ο νόμος στην κτηματική περιουσία ήταν δυνατό, όπως συνέβαινε πολλές φορές, να παρακαμφθεί προς όφελος του πιστωτή.
Αυτό που βάραινε, πάντως, περισσότερο από όλα, ήταν η φυλάκιση, αν και κατά καιρούς γίνονταν προσπάθειες για την άρση αυτού του μέτρου ως ποινή για την μη εξυπηρέτηση των χρεών. Όλοι έχουμε μια εικόνα για τις φυλακές των παλιότερων εποχών, ακόμη κι αν αυτή προέρχεται από ταινίες, βιβλία ή πίνακες ζωγραφικής. Σε κάθε περίπτωση, η αλήθεια δεν απείχε πολύ.
Το «σωφρονιστικό» σύστημα στην Ευρώπη πριν τον Διαφωτισμό χαρακτηριζόταν από τις άθλιες συνθήκες κράτησης των φυλακισμένων, την αναλγησία, ακόμη και τον σαδισμό των φυλάκων τους. στα κελιά επικρατούσε συνωστισμός, ο οποίος, σε συνδυασμό με την παντελή απουσία συνθηκών υγιεινής, δημιουργούσε κινδύνους για την υγεία και τη ζωή των κρατουμένων. Ήταν πολύ συνηθισμένο κάποιος που είχε φυλακιστεί ακόμη και για ένα ευτελές χρέος να αρρωστήσει ή να πεθάνει στη φυλακή.
Ως εκ τούτου, η φυλάκιση ενός χρεώστη λειτουργούσε εκβιαστικά για τους οικείους του, οι οποίοι ήταν συχνά έτοιμοι να δεχτούν οποιονδήποτε όρο του πιστωτή, προκειμένου να σώσουν τον άνθρωπό τους. μια τέτοια περίπτωση ανασύρουμε από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας.

ΦΥΛΑΚΙΣΗ ΓΙΑ ΕΥΤΕΛΕΣ ΧΡΕΟΣ (16ος αι.)

ƒ αφξβ΄(1562) ημέρα β΄(2) του μηνός Ιουλίου. Κυρά Μαργαρίτα Μεταξού, παρούσα σωματικώς ομολόγησεν ότι διά το χρέος όπερ χρεοστή ο υιός αυτής μαστρο Φράγγος Μεταξάς του παρόντος μαστρο Νικολάου Βραχλιότη, λάδι ξέστα μία ήμισι[1], καθώς πουλιέτε την σήμερον, η ρηθείσα κυρά Μαργαρίτα εμβένη εγγιήτρα και πληρώτρια προς τον ειρημένον μαστρο Νικόλαον, να του δόση και ευχαριστήση το ρηθέν λάδι ξέστα μία ήμισι έως ημέρες ιε΄(15) ερχόμενες, και να του δόση άσπρα[2] ιβ΄(12). Και διά συγουριτά[3] του μαστρο Νικολάου, η ρηθήσα Μαργαρίτα ομπληγάρη[4] προς αυτόν το οσπίτηον αυτής όπου έχει εις την ενορίαν του Προδρόμου, ότι, άνευ να του δόση το άνωθεν χρέος στον ρηθέν τέρμονα[5], να έχει εξουσία να πουλή το ρηθέν οσπήτιον αυτής, να πληρώνεται το ρηθέν χρέος αυτού. Υπό μαρτυρίας μαστρο Σταμάτη Καλογερά και μαστρο Αντώνη Μουτζίτζα.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Β 176, σ. 361r

Η μητέρα του μαστρο Φράγγου Μεταξά, προκειμένου να σώσει τον γιο της από τη φυλακή, δέχεται να πληρώσει το χρέος του των 12 ασημένιων νομισμάτων. Αποδέχεται, μάλιστα ακόμη και να υποθηκεύσει το σπίτι της στην πόλη ως εγγύηση προς τον πιστωτή. Είναι σαφές ότι τα 12 άσπρα είναι υψηλή (λόγω της εποχής) τιμή για 24 κιλά λάδι, αλλά, σε κάθε περίπτωση, φαντάζει εξωπραγματικό
Ομοίωμα φυλακισμένου από τη σύνθεση "Ο σκλαβωμένος Ελληνισμός στις φυλακές" (Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας Παύλου Βρέλλη)στις μέρες μας να φυλακιστεί κάποιος για ένα τέτοιο ποσό.

________________

[1] 1½ ξέστα = 24 κιλά λάδι.
[2] Άσπρα: ασημένια νομίσματα.
[3] Σιγουριτά: εγγύηση.
[4] Ομπλιγάρει: δεσμεύει.
[5] Τέρμονας: χρονικό διάστημα.