__________
Το κατεξοχήν σημείο αναφοράς των παλιών ελαιοτριβείων ήταν το λιθάρι που σύνθλιβε τον ελαιόκαρπο. Η μέθοδος της σύνθλιψης δεν είχε αλλάξει, ουσιαστικά, από την αρχαιότητα, μέχρι τους δύο προηγούμενους αιώνες, όταν έκαναν σιγά-σιγά την εμφάνισή τους τα διλίθαρα ελαιοτριβεία και, αργότερα οι μηχανοποιημένες «αλεστικές».
Σημαντικός ήταν και ο ρόλος του πιεστηρίου, το οποίο αποτελεί για τους ειδικούς το μέτρο της εξέλιξης της μηχανικής, καθώς σε αυτά παρατηρείται μια ενδιαφέρουσα και μακραίωνη διαδρομή από τα πιεστήρια που λειτουργούσαν με βάρος έως τα «τόρκολα» και τις ξύλινες ή τις μεταλλικές βίδες.
Τα «μηχανήματα» αυτά, που απαιτούσαν πολύ κόπο από ανθρώπους και ζώα για α αποδώσουν έργο, ήταν αυτά που έκαναν δυνατή την παραγωγή του βασικού στοιχείου της μεσογειακής διατροφής: του λαδιού. Με κόπο, όμως, έπρεπε και να κατασκευαστούν.
Τα λιθάρια έπρεπε να πελεκηθούν από καλής ποιότητας πέτρα επί τόπου στο λατομείο κι έπειτα να μεταφερθούν στο ελαιοτριβείο. Θυμίζουμε ότι μέχρι τον 19ο αιώνα δεν υπήρχαν πολλοί δρόμοι στο νησί μας. Έτσι, τα λιθάρια, που συνήθως ζύγιζαν πολλούς τόνους, έπρεπε να κυληθούν στα «στενώματα» από τους εργάτες που αναλάμβαναν τη μεταφορά. Τούτη ήταν μια ιδιαίτερα επίπονη και επικίνδυνη εργασία, αφού εκτός του ρίσκου τραυματισμών, υπήρχε και η περίπτωση το λιθάρια να υποστεί ζημιά από τυχόν απροσεξία.
Εν Χριστού ονόματι αμήν 1739 ημέρα 28 του Ιουνίου μηνός εις την κούρτη του Τιμίου και ευγενή Š Ιωάννη Βλασοπούλου εις το Κοθωνίκι ο παρών και άνωθεν Ευγενής Š Ιωάννης Βλασόπουλος του ποτέ Ευγενή Š Ιακώβου δοτόρου, εσυνεφώνησεν μετά των παρόντων μίστρο Κωσταντή Χυτήρη του ποτέ Παύλου, κυρ Ιωάννη Χυτήρη του άνωθεν ποτέ Παύλου αδέλφια και κυρ Θεοδωρή Γραμμένου του ποτέ Ιωάννη όλοι από χωρίον Κουραμάδες και γαρ υπόσχονται οι άνωθεν Χυτηράτες και Γραμμένος ομού και ινσόλδου να κόψουν, πλάσουν και πελεκίσουν ένα λιθάρι αποπαναριά από αγριολίθι κατά τις μόστρες όπου είφεραν τον άνωθεν Š Βλασόπουλου από τις πέτρες όπου ηβρίσκονται εις τον Άγιον Θεόδωρο κείμενα εις την περιοχή του χωρίου Καμάρας από εκείνα τα ίδια τα αγριολίθια όπου είχαν κόψει του απόντος ευγενή Š Παύλου Φέστα και ετέρων με υπόσχεσίν τους να ήθελαν οι αυτοί ινσόλδου συντροφεύσουν αυτό εις το κουβάλισμα και μπάσμα του αυτού λιθαριού κάνοντας εκείνο όπου εισίν οι τέχνες των μαστόρων ήγουν ζέφοντάς το και τα εξής και εμπαίνοντας το αυτό λιθάρι εις το ελαιουτρουβιό του άνωθεν ευγενή Š Βλασόπουλου βάνοντάς το εις την σκάρα οι άνωθεν ινσόλδου με πάσαν κόπον και έξοδον ειδικό τους και τότες να ησίν αλιθούμενο ποδάρια πέντε μετρώντας το με το πασσέτο το Βενέτικο εις το ψύλωμα, και εις το πλάτος ποδάρια ένα ήμυσι ήτε ολιγότερον ογγιές 17 και όχι ολιγότερον τόσο εις το ψύλωμα όσο και εις το πλάτος ως όπως είπωμεν. Και δια τον κόπον και πλερωμήν των άνωθεν μαστόρων ινσόλδου ως άνωθεν όπου μέλει να κάμουν εσυνεβάστησαν, εσυνεβάστησαν εν μέσω αυτών έτζι ντακόρδου δια ριάλια από λίτρες 10 το καθέν 60, κρασί βαρέλες δύο, στάρι μιζούρια 4 όσπριο μιζούρια δύο ράσα και ελαιόλαδο ξέστα μία με υπόσχεσιν των άνωθεν ινσόλδων να κόψουν και τελειώσουν το άνωθεν λιθάρι έως όλων τον ερχάμενον μήναν Αύγουστον του παρόντος χρόνου. Εξεκαθάρησαν και τούτο ότι να μην έχει το αυτό λιθάρι καμίαν λιψομάδα ούτε πολάδα και μη ποιόντας και ατετερόντας οι άνωθεν ινσόλδου εις όλες τις άνωθεν υποσχέσες και εις την άνωθεν διορίαν να πίπτουν εις πάσα ντάνα και ιντερέσα ορδινάρια και στραβοδηνάρια ...
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Λ 7, Φ. 57, σ. 25v
7/7/1604
ο παρών Τίμιος μισέρ Λεονάρδος Μάστράκας συνεφώνησε μετα τον μαστρο Φραγγίσκον Βενετζιάνον μαραγγος κάτοικος στο χωρίο του Ποταμού όστις μαστρό Φραγγίσκος υπόσχεται ίνα πάγη ιστό χωρίο των Σγουράδων κοντά ιστήν Καμάρα να κόψη από τα δενδρα του ανωθεν Μασέρο...... να κάμη καινουργόθεν δύο αδράχτια πρώτης λωγής και δύο σφοντίλια όπου να είναι ίσια κατα την συνήθια τον λουτρουβιόνε και να είναι αρεσκώμενα εις διορίαν μηναν έναν και υπόσχεται ο άνωθεν Μαστρακας να του δώσει λίτρες 28 από τις οποίες ελαβε ο άνωθεν Φραγγίσκος απο κόντο ενωπιον ημων σύγγαρω ενα κάνη λίτρες δώδεκα και γαζέτες 3.
Μαρτυρες Αλιβυζης Μαλάκης και κυρ Γιώργος Σκουλούκης.
Α.Ν.Κ., Συμβ, Τόμος Α 296, σ. 138r
5/11/08
ΤΟ ΕΘΙΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ
_________________
Οι άνθρωποι της υπαίθρου είχαν ανέκαθεν μια διαφορετική αντίληψη σχετικά με τις αντιδικίες και την επανόρθωση των αδικημάτων. Πρωταρχικός στόχος ήταν πάντα η ικανοποίηση όλων των μερών και η ειρήνη του χωριού.
Στα χωριά οι άνθρωποι ήταν σαφώς πιο δεμένοι ο ένας με τον άλλο, σίγουρα περισσότερο από ό,τι ίσχυε στην πόλη. Αυτό δεν οφειλόταν μόνο στους δεσμούς συγγένειας, αλλά και στην εξάρτηση του ενός από τον άλλο. Αυτή η εξάρτηση μπορεί να μη γίνεται εύκολα αντιληπτή σήμερα, ήταν, όμως απόλυτα διακριτή στα παλαιότερα χρόνια.
Κατά τους προηγούμενους αιώνες, η ύπαιθρος δεν απολάμβανε τις υποδομές και τις υπηρεσίες του κράτους που σήμερα θεωρούνται δεδομένες. Τα πολλά προβλήματα που απασχολούσαν τους κατοίκους των χωριών μπορούσαν να επιλυθούν μόνο με δικές τους πρωτοβουλίες και, πάνω απ’ όλα, την αγαστή συνεργασία τους.
Αν η σοδειά ήταν κακή, ο ένας θα βοηθούσε τον άλλο, προκειμένου να ξεπεραστεί ο λιμός. Αν γινόταν κάποια καταστροφή, μόνο η κοινή προσπάθεια μπορούσε να την αντιμετωπίσει. Δεν χρειάζεται, βέβαια, να πούμε ότι σε περιπτώσεις εχθρικών επιδρομών, μόνο η αλληλοβοήθεια μπορούσε να σώσει τις ζωές όλων.
Ως εκ τούτου, κάθε φορά που σ’ ένα χωριό συνέβαινε κάτι που μπορούσε να διαταράξει τις σχέσεις των κατοίκων του και τη γενική ειρήνη, θεσμικοί παράγοντες, όπως οι γέροντες και οι κοντόσταβλοι, αλλά και απλοί συγχωριανοί, έσπευδαν να συμβιβάσουν τα πράγματα. Μιλάμε, άλλωστε για εποχές που οι κάτοικοι της υπαίθρου ήταν οπλισμένοι, με ό,τι μπορεί να σήμαινε αυτό.
Οι συμβιβασμοί αποτελούσαν μια σχεδόν «ιερή» διαδικασία, με ρίζες που χάνονται στο απώτατο παρελθόν. Δεν είναι τυχαίο, μάλιστα, ότι οι χωρικοί, ωθούμενοι από τις ανάγκες της κοινότητάς τους, αλλά, ίσως, και από αίσθημα αντιπαλότητας προς τους θεσμούς της πόλης, συχνά δεσμεύονταν, με όρκους ή ενυπόγραφες πράξεις, να δεχτούν τον συμβιβασμό και να μην προστρέξουν στην κρατική δικαιοσύνη.
Αυτή τη δικαιοσύνη, μάλιστα, οι χωρικοί αντιμετώπιζαν μάλλον δύσπιστα, καθώς, όπως έχουμε αναφέρει σε άλλη ευκαιρία, τα κρατικά δικαστήρια είχαν ως σκοπό την τιμωρία του παραβάτη ή του αδικούντα. Ως εκ τούτου, έπρεπε να υπάρχει πάντα ένας «κακός» στην κάθε υπόθεση. Αντίθετα, οι λύσεις που έδινε το εθιμικό δίκαιο της υπαίθρου, είχαν ως πρωταρχικό στόχο το «να μένουν όλοι τους ευχαριστημένοι».
Στο ιστορικό αρχείο της Κέρκυρας, υπάρχουν πολλές πράξεις που αναφέρονται σε τέτοιους συμβιβασμούς, και οι οποίες μας εκπλήσσουν συχνά με την αντίληψη που είχαν οι κριτές ή τα αντιδικούντα μέρη για τα πράγματα, αλλά, πάνω από όλα, τη διάθεση που είχαν για συμφιλίωση.
Παρακάτω βλέπουμε μια τέτοια περίπτωση από τον 18ο αιώνα.
ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ (18ος αι.)
1739 Μαρτίου 11. Εις το χωρίον τον Καλαφατιόνον και επίκαιναι εσταμάτησαν λόγια ταις απερασμένες ιμαίρες εδο εις το παρόν χωρίον αναμαιταξί του μπαρόντου κυρ Αρσένη Ασιμόπουλο του κυρ Σπίρου από χορίον Βαριπατάδον και από το άλλο μερος οι παρόντες κυρ Νικολός Καμπίσας του ποται Στεφανή και κυρ Γερόλιμος Ροης και να του επίραν του ανοθεν Ασημόπουλου μαιρικά άρματα[1] εδό εις το παρόν χορίον δια τούτο οι άνοθεν Νικολός και Γερόλιμος του έδοσαν όπιστεν του αυτού Ασημόπουλου όπου ίχαν του πάρι δια να μένουν ιρινική ίγουν ένα γκοτζίλιο[2] και μία πιστόλα αλαίπιδί και δεν έγινε κανένα βαρί εν τω μέσο τους διαμένουν ιρινική και εξεκαθαρίσουν οι άνοθεν Ασιμόπουλος ότι ανίσος και δόσι καμία ρελατζιόν[3] εις το φόρο[4] του Εκλαμπροτάτου δια τα άνοθεν αρματα την πλερόνι ο άνοθεν Ασιμόπουλος από λόγου του και ανίσος οι άνοθεν Καμπίσας και Ροής δόσουν καμίαν ρελατζιόν εναντίον και κόντρα του άνοθεν Ασιμόπουλου να τιν πλερόνουν από λόγου τους και ούτος ίπαν και εγράφθη …και τα εξής …
Ι.Α.Κ., ΣΥΜΒ., ΤΟΜΟΣ Λ 7, ΦΙΛΤΖΑ 54, σελ. 9ν
_________________________
[1] Άρματα: όπλα.
[2] Γκοτζίλιο: πυροβόλο όπλο, παρόμοιο με το «τρομπόνι».
[3] Ρελατζιόν: αναφορά.
[4] Φόρο: από το forum, εδώ το δικαστήριο του Προβλεπτή.
Οι άνθρωποι της υπαίθρου είχαν ανέκαθεν μια διαφορετική αντίληψη σχετικά με τις αντιδικίες και την επανόρθωση των αδικημάτων. Πρωταρχικός στόχος ήταν πάντα η ικανοποίηση όλων των μερών και η ειρήνη του χωριού.
Στα χωριά οι άνθρωποι ήταν σαφώς πιο δεμένοι ο ένας με τον άλλο, σίγουρα περισσότερο από ό,τι ίσχυε στην πόλη. Αυτό δεν οφειλόταν μόνο στους δεσμούς συγγένειας, αλλά και στην εξάρτηση του ενός από τον άλλο. Αυτή η εξάρτηση μπορεί να μη γίνεται εύκολα αντιληπτή σήμερα, ήταν, όμως απόλυτα διακριτή στα παλαιότερα χρόνια.
Κατά τους προηγούμενους αιώνες, η ύπαιθρος δεν απολάμβανε τις υποδομές και τις υπηρεσίες του κράτους που σήμερα θεωρούνται δεδομένες. Τα πολλά προβλήματα που απασχολούσαν τους κατοίκους των χωριών μπορούσαν να επιλυθούν μόνο με δικές τους πρωτοβουλίες και, πάνω απ’ όλα, την αγαστή συνεργασία τους.
Αν η σοδειά ήταν κακή, ο ένας θα βοηθούσε τον άλλο, προκειμένου να ξεπεραστεί ο λιμός. Αν γινόταν κάποια καταστροφή, μόνο η κοινή προσπάθεια μπορούσε να την αντιμετωπίσει. Δεν χρειάζεται, βέβαια, να πούμε ότι σε περιπτώσεις εχθρικών επιδρομών, μόνο η αλληλοβοήθεια μπορούσε να σώσει τις ζωές όλων.
Ως εκ τούτου, κάθε φορά που σ’ ένα χωριό συνέβαινε κάτι που μπορούσε να διαταράξει τις σχέσεις των κατοίκων του και τη γενική ειρήνη, θεσμικοί παράγοντες, όπως οι γέροντες και οι κοντόσταβλοι, αλλά και απλοί συγχωριανοί, έσπευδαν να συμβιβάσουν τα πράγματα. Μιλάμε, άλλωστε για εποχές που οι κάτοικοι της υπαίθρου ήταν οπλισμένοι, με ό,τι μπορεί να σήμαινε αυτό.
Οι συμβιβασμοί αποτελούσαν μια σχεδόν «ιερή» διαδικασία, με ρίζες που χάνονται στο απώτατο παρελθόν. Δεν είναι τυχαίο, μάλιστα, ότι οι χωρικοί, ωθούμενοι από τις ανάγκες της κοινότητάς τους, αλλά, ίσως, και από αίσθημα αντιπαλότητας προς τους θεσμούς της πόλης, συχνά δεσμεύονταν, με όρκους ή ενυπόγραφες πράξεις, να δεχτούν τον συμβιβασμό και να μην προστρέξουν στην κρατική δικαιοσύνη.
Αυτή τη δικαιοσύνη, μάλιστα, οι χωρικοί αντιμετώπιζαν μάλλον δύσπιστα, καθώς, όπως έχουμε αναφέρει σε άλλη ευκαιρία, τα κρατικά δικαστήρια είχαν ως σκοπό την τιμωρία του παραβάτη ή του αδικούντα. Ως εκ τούτου, έπρεπε να υπάρχει πάντα ένας «κακός» στην κάθε υπόθεση. Αντίθετα, οι λύσεις που έδινε το εθιμικό δίκαιο της υπαίθρου, είχαν ως πρωταρχικό στόχο το «να μένουν όλοι τους ευχαριστημένοι».
Στο ιστορικό αρχείο της Κέρκυρας, υπάρχουν πολλές πράξεις που αναφέρονται σε τέτοιους συμβιβασμούς, και οι οποίες μας εκπλήσσουν συχνά με την αντίληψη που είχαν οι κριτές ή τα αντιδικούντα μέρη για τα πράγματα, αλλά, πάνω από όλα, τη διάθεση που είχαν για συμφιλίωση.
Παρακάτω βλέπουμε μια τέτοια περίπτωση από τον 18ο αιώνα.
ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ (18ος αι.)
1739 Μαρτίου 11. Εις το χωρίον τον Καλαφατιόνον και επίκαιναι εσταμάτησαν λόγια ταις απερασμένες ιμαίρες εδο εις το παρόν χωρίον αναμαιταξί του μπαρόντου κυρ Αρσένη Ασιμόπουλο του κυρ Σπίρου από χορίον Βαριπατάδον και από το άλλο μερος οι παρόντες κυρ Νικολός Καμπίσας του ποται Στεφανή και κυρ Γερόλιμος Ροης και να του επίραν του ανοθεν Ασημόπουλου μαιρικά άρματα[1] εδό εις το παρόν χορίον δια τούτο οι άνοθεν Νικολός και Γερόλιμος του έδοσαν όπιστεν του αυτού Ασημόπουλου όπου ίχαν του πάρι δια να μένουν ιρινική ίγουν ένα γκοτζίλιο[2] και μία πιστόλα αλαίπιδί και δεν έγινε κανένα βαρί εν τω μέσο τους διαμένουν ιρινική και εξεκαθαρίσουν οι άνοθεν Ασιμόπουλος ότι ανίσος και δόσι καμία ρελατζιόν[3] εις το φόρο[4] του Εκλαμπροτάτου δια τα άνοθεν αρματα την πλερόνι ο άνοθεν Ασιμόπουλος από λόγου του και ανίσος οι άνοθεν Καμπίσας και Ροής δόσουν καμίαν ρελατζιόν εναντίον και κόντρα του άνοθεν Ασιμόπουλου να τιν πλερόνουν από λόγου τους και ούτος ίπαν και εγράφθη …και τα εξής …
Ι.Α.Κ., ΣΥΜΒ., ΤΟΜΟΣ Λ 7, ΦΙΛΤΖΑ 54, σελ. 9ν
_________________________
[1] Άρματα: όπλα.
[2] Γκοτζίλιο: πυροβόλο όπλο, παρόμοιο με το «τρομπόνι».
[3] Ρελατζιόν: αναφορά.
[4] Φόρο: από το forum, εδώ το δικαστήριο του Προβλεπτή.
Η ΠΡΟΣΩΠΟΚΡΑΤΗΣΗ ΓΙΑ ΧΡΕΗ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΣ
____________
Τα Επτάνησα, πριν τον 19ο αιώνα και την εμφάνιση των πρώτων τραπεζών, υπέφεραν από την έλλειψη ενός οργανωμένου χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Έχουμε ήδη αναφέρει σε άλλη ευκαιρία ότι ο έντοκος δανεισμός απαγορευόταν για τους χριστιανούς, με αποτέλεσμα, όσοι είχαν ανάγκη χρημάτων, σε μια εποχή που η κυκλοφορία ρευστού ήταν περιορισμένη, κατέφευγαν στις μεθόδους του «προστυχίου»και του «βλησιδίου». Το «προστύχιον» αποτελούσε, ουσιαστικά, προαγορά γεωργικών προϊόντων σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές, ενώ το «βλησίδι» ήταν δανεισμός με ενέχυρο. Και οι δύο μέθοδοι εξασφάλιζαν κέρδος για τον δανειστή, χωρίς, όμως, να εμφανίζεται πουθενά τόκος.
Όπως προκύπτει, πάντως από τις πηγές, οι δανειστές είχαν επινοήσει και άλλη μία μέθοδο: το ποσό του δανείου μπορούσε να μετατραπεί σε είδος, του οποίου η διακύμανση της τιμής μπορούσε να αποφέρει κέρδος στον δανειστή. Οι τιμές των γεωργικών προϊόντων τείνουν να είναι χαμηλές την περίοδο της συγκομιδής και να φτάνουν το ανώτατο λίγο πριν την επόμενη σοδειά.
Με όλα αυτά, οι χρεώστες βρίσκονταν συχνά σε αδυναμία να υπολογίσουν με ακρίβεια το πόσο θα τους κόστιζε το δάνειο. Αν είχαν συνάψει δάνειο με «προστύχιον» ήταν πιθανό να μην μπορούν να το ξεπληρώσουν αν η σοδειά δεν πήγαινε καλά. Αν είχαν δανειστεί με τη μέθοδο που περιγράψαμε παραπάνω, οι τιμές μπορούσαν για διάφορους λόγους να εκτοξευτούν, κάνοντας την αποπληρωμή δύσκολη ή αδύνατη.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, τα πράγματα για τους μη συνεπείς χρεώστες ήταν εξαιρετικά δύσκολα. Όχι μόνο δεν υπήρχαν μηχανισμοί που να τους προστατεύουν απέναντι σε αυθαιρεσίες, αλλά οι πιστωτές τους είχαν δικαίωμα να κατασχέσουν τα υπάρχοντά τους ή να τους στείλουν στη φυλακή. Κάποια προστασία που παρείχε ο νόμος στην κτηματική περιουσία ήταν δυνατό, όπως συνέβαινε πολλές φορές, να παρακαμφθεί προς όφελος του πιστωτή.
Αυτό που βάραινε, πάντως, περισσότερο από όλα, ήταν η φυλάκιση, αν και κατά καιρούς γίνονταν προσπάθειες για την άρση αυτού του μέτρου ως ποινή για την μη εξυπηρέτηση των χρεών. Όλοι έχουμε μια εικόνα για τις φυλακές των παλιότερων εποχών, ακόμη κι αν αυτή προέρχεται από ταινίες, βιβλία ή πίνακες ζωγραφικής. Σε κάθε περίπτωση, η αλήθεια δεν απείχε πολύ.
Το «σωφρονιστικό» σύστημα στην Ευρώπη πριν τον Διαφωτισμό χαρακτηριζόταν από τις άθλιες συνθήκες κράτησης των φυλακισμένων, την αναλγησία, ακόμη και τον σαδισμό των φυλάκων τους. στα κελιά επικρατούσε συνωστισμός, ο οποίος, σε συνδυασμό με την παντελή απουσία συνθηκών υγιεινής, δημιουργούσε κινδύνους για την υγεία και τη ζωή των κρατουμένων. Ήταν πολύ συνηθισμένο κάποιος που είχε φυλακιστεί ακόμη και για ένα ευτελές χρέος να αρρωστήσει ή να πεθάνει στη φυλακή.
Ως εκ τούτου, η φυλάκιση ενός χρεώστη λειτουργούσε εκβιαστικά για τους οικείους του, οι οποίοι ήταν συχνά έτοιμοι να δεχτούν οποιονδήποτε όρο του πιστωτή, προκειμένου να σώσουν τον άνθρωπό τους. μια τέτοια περίπτωση ανασύρουμε από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας.
ΦΥΛΑΚΙΣΗ ΓΙΑ ΕΥΤΕΛΕΣ ΧΡΕΟΣ (16ος αι.)
ƒ αφξβ΄(1562) ημέρα β΄(2) του μηνός Ιουλίου. Κυρά Μαργαρίτα Μεταξού, παρούσα σωματικώς ομολόγησεν ότι διά το χρέος όπερ χρεοστή ο υιός αυτής μαστρο Φράγγος Μεταξάς του παρόντος μαστρο Νικολάου Βραχλιότη, λάδι ξέστα μία ήμισι[1], καθώς πουλιέτε την σήμερον, η ρηθείσα κυρά Μαργαρίτα εμβένη εγγιήτρα και πληρώτρια προς τον ειρημένον μαστρο Νικόλαον, να του δόση και ευχαριστήση το ρηθέν λάδι ξέστα μία ήμισι έως ημέρες ιε΄(15) ερχόμενες, και να του δόση άσπρα[2] ιβ΄(12). Και διά συγουριτά[3] του μαστρο Νικολάου, η ρηθήσα Μαργαρίτα ομπληγάρη[4] προς αυτόν το οσπίτηον αυτής όπου έχει εις την ενορίαν του Προδρόμου, ότι, άνευ να του δόση το άνωθεν χρέος στον ρηθέν τέρμονα[5], να έχει εξουσία να πουλή το ρηθέν οσπήτιον αυτής, να πληρώνεται το ρηθέν χρέος αυτού. Υπό μαρτυρίας μαστρο Σταμάτη Καλογερά και μαστρο Αντώνη Μουτζίτζα.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Β 176, σ. 361r
Η μητέρα του μαστρο Φράγγου Μεταξά, προκειμένου να σώσει τον γιο της από τη φυλακή, δέχεται να πληρώσει το χρέος του των 12 ασημένιων νομισμάτων. Αποδέχεται, μάλιστα ακόμη και να υποθηκεύσει το σπίτι της στην πόλη ως εγγύηση προς τον πιστωτή. Είναι σαφές ότι τα 12 άσπρα είναι υψηλή (λόγω της εποχής) τιμή για 24 κιλά λάδι, αλλά, σε κάθε περίπτωση, φαντάζει εξωπραγματικό
Ομοίωμα φυλακισμένου από τη σύνθεση "Ο σκλαβωμένος Ελληνισμός στις φυλακές" (Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας Παύλου Βρέλλη)στις μέρες μας να φυλακιστεί κάποιος για ένα τέτοιο ποσό.
________________
[1] 1½ ξέστα = 24 κιλά λάδι.
[2] Άσπρα: ασημένια νομίσματα.
[3] Σιγουριτά: εγγύηση.
[4] Ομπλιγάρει: δεσμεύει.
[5] Τέρμονας: χρονικό διάστημα.
Τα Επτάνησα, πριν τον 19ο αιώνα και την εμφάνιση των πρώτων τραπεζών, υπέφεραν από την έλλειψη ενός οργανωμένου χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Έχουμε ήδη αναφέρει σε άλλη ευκαιρία ότι ο έντοκος δανεισμός απαγορευόταν για τους χριστιανούς, με αποτέλεσμα, όσοι είχαν ανάγκη χρημάτων, σε μια εποχή που η κυκλοφορία ρευστού ήταν περιορισμένη, κατέφευγαν στις μεθόδους του «προστυχίου»και του «βλησιδίου». Το «προστύχιον» αποτελούσε, ουσιαστικά, προαγορά γεωργικών προϊόντων σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές, ενώ το «βλησίδι» ήταν δανεισμός με ενέχυρο. Και οι δύο μέθοδοι εξασφάλιζαν κέρδος για τον δανειστή, χωρίς, όμως, να εμφανίζεται πουθενά τόκος.
Όπως προκύπτει, πάντως από τις πηγές, οι δανειστές είχαν επινοήσει και άλλη μία μέθοδο: το ποσό του δανείου μπορούσε να μετατραπεί σε είδος, του οποίου η διακύμανση της τιμής μπορούσε να αποφέρει κέρδος στον δανειστή. Οι τιμές των γεωργικών προϊόντων τείνουν να είναι χαμηλές την περίοδο της συγκομιδής και να φτάνουν το ανώτατο λίγο πριν την επόμενη σοδειά.
Με όλα αυτά, οι χρεώστες βρίσκονταν συχνά σε αδυναμία να υπολογίσουν με ακρίβεια το πόσο θα τους κόστιζε το δάνειο. Αν είχαν συνάψει δάνειο με «προστύχιον» ήταν πιθανό να μην μπορούν να το ξεπληρώσουν αν η σοδειά δεν πήγαινε καλά. Αν είχαν δανειστεί με τη μέθοδο που περιγράψαμε παραπάνω, οι τιμές μπορούσαν για διάφορους λόγους να εκτοξευτούν, κάνοντας την αποπληρωμή δύσκολη ή αδύνατη.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, τα πράγματα για τους μη συνεπείς χρεώστες ήταν εξαιρετικά δύσκολα. Όχι μόνο δεν υπήρχαν μηχανισμοί που να τους προστατεύουν απέναντι σε αυθαιρεσίες, αλλά οι πιστωτές τους είχαν δικαίωμα να κατασχέσουν τα υπάρχοντά τους ή να τους στείλουν στη φυλακή. Κάποια προστασία που παρείχε ο νόμος στην κτηματική περιουσία ήταν δυνατό, όπως συνέβαινε πολλές φορές, να παρακαμφθεί προς όφελος του πιστωτή.
Αυτό που βάραινε, πάντως, περισσότερο από όλα, ήταν η φυλάκιση, αν και κατά καιρούς γίνονταν προσπάθειες για την άρση αυτού του μέτρου ως ποινή για την μη εξυπηρέτηση των χρεών. Όλοι έχουμε μια εικόνα για τις φυλακές των παλιότερων εποχών, ακόμη κι αν αυτή προέρχεται από ταινίες, βιβλία ή πίνακες ζωγραφικής. Σε κάθε περίπτωση, η αλήθεια δεν απείχε πολύ.
Το «σωφρονιστικό» σύστημα στην Ευρώπη πριν τον Διαφωτισμό χαρακτηριζόταν από τις άθλιες συνθήκες κράτησης των φυλακισμένων, την αναλγησία, ακόμη και τον σαδισμό των φυλάκων τους. στα κελιά επικρατούσε συνωστισμός, ο οποίος, σε συνδυασμό με την παντελή απουσία συνθηκών υγιεινής, δημιουργούσε κινδύνους για την υγεία και τη ζωή των κρατουμένων. Ήταν πολύ συνηθισμένο κάποιος που είχε φυλακιστεί ακόμη και για ένα ευτελές χρέος να αρρωστήσει ή να πεθάνει στη φυλακή.
Ως εκ τούτου, η φυλάκιση ενός χρεώστη λειτουργούσε εκβιαστικά για τους οικείους του, οι οποίοι ήταν συχνά έτοιμοι να δεχτούν οποιονδήποτε όρο του πιστωτή, προκειμένου να σώσουν τον άνθρωπό τους. μια τέτοια περίπτωση ανασύρουμε από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας.
ΦΥΛΑΚΙΣΗ ΓΙΑ ΕΥΤΕΛΕΣ ΧΡΕΟΣ (16ος αι.)
ƒ αφξβ΄(1562) ημέρα β΄(2) του μηνός Ιουλίου. Κυρά Μαργαρίτα Μεταξού, παρούσα σωματικώς ομολόγησεν ότι διά το χρέος όπερ χρεοστή ο υιός αυτής μαστρο Φράγγος Μεταξάς του παρόντος μαστρο Νικολάου Βραχλιότη, λάδι ξέστα μία ήμισι[1], καθώς πουλιέτε την σήμερον, η ρηθείσα κυρά Μαργαρίτα εμβένη εγγιήτρα και πληρώτρια προς τον ειρημένον μαστρο Νικόλαον, να του δόση και ευχαριστήση το ρηθέν λάδι ξέστα μία ήμισι έως ημέρες ιε΄(15) ερχόμενες, και να του δόση άσπρα[2] ιβ΄(12). Και διά συγουριτά[3] του μαστρο Νικολάου, η ρηθήσα Μαργαρίτα ομπληγάρη[4] προς αυτόν το οσπίτηον αυτής όπου έχει εις την ενορίαν του Προδρόμου, ότι, άνευ να του δόση το άνωθεν χρέος στον ρηθέν τέρμονα[5], να έχει εξουσία να πουλή το ρηθέν οσπήτιον αυτής, να πληρώνεται το ρηθέν χρέος αυτού. Υπό μαρτυρίας μαστρο Σταμάτη Καλογερά και μαστρο Αντώνη Μουτζίτζα.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Β 176, σ. 361r
Η μητέρα του μαστρο Φράγγου Μεταξά, προκειμένου να σώσει τον γιο της από τη φυλακή, δέχεται να πληρώσει το χρέος του των 12 ασημένιων νομισμάτων. Αποδέχεται, μάλιστα ακόμη και να υποθηκεύσει το σπίτι της στην πόλη ως εγγύηση προς τον πιστωτή. Είναι σαφές ότι τα 12 άσπρα είναι υψηλή (λόγω της εποχής) τιμή για 24 κιλά λάδι, αλλά, σε κάθε περίπτωση, φαντάζει εξωπραγματικό
Ομοίωμα φυλακισμένου από τη σύνθεση "Ο σκλαβωμένος Ελληνισμός στις φυλακές" (Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας Παύλου Βρέλλη)στις μέρες μας να φυλακιστεί κάποιος για ένα τέτοιο ποσό.
________________
[1] 1½ ξέστα = 24 κιλά λάδι.
[2] Άσπρα: ασημένια νομίσματα.
[3] Σιγουριτά: εγγύηση.
[4] Ομπλιγάρει: δεσμεύει.
[5] Τέρμονας: χρονικό διάστημα.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
