Διατίμηση των γεωργικών προϊόντων στην Κέρκυρα

Η Δημοκρατία της Βενετίας, παρά το ό,τι δηλώνει η επίσημη ονομασία της, δεν ήταν δημοκρατία. Ο όρος “Republica” που χρησιμοποιούταν δήλωνε στην ουσία πως η Πολιτεία δεν κυβερνούταν από έναν μονάρχη ή άλλον εστεμμένο. Το πολιτικό της σύστημα ήταν ολιγαρχικό, στο οποίο μία ομάδα αριστοκρατικών οικογενειών νεμόταν την εξουσία. Ως εκ τούτου, οι ευρείες μάζες της κοινωνικής βάσης του κράτους δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, ενώ διέθεταν περιορισμένους σε αριθμό και ισχύ αντιπροσωπευτικούς θεσμούς.
Οι Βενετοί οργάνωσαν τις κτήσεις τους στον Λεβάντε, συμπεριλαμβανομένης της Κέρκυρας, με βάση το πολιτικό σύστημα της μητρόπολής τους. Αργά ή γρήγορα εγκαθιδρύθηκαν ολιγαρχικά σώματα, τα οποία σε συνεργασία με τους Βενετούς αξιωματούχους διοικούσαν τις υπερπόντιες κτήσεις. Επιπλέον, εισήχθη το φεουδαλικού τύπου γαιοκτητικό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο το μεγαλύτερο μέρος των καλλιεργήσιμων γαιών παραχωρούταν προς νομή στα μέλη των τοπικών αριστοκρατιών.
Ένας άλλος, πολύ σημαντικός παράγοντας που επηρέαζε την αγροτική οικονομία και τη θέση των αγροτών ήταν η αναγνωρισμένη από τη Βενετία (όπως άλλωστε συνέβαινε σε όλη τη βόρεια Ιταλία) της υπεροχής των πόλεων έναντι της υπαίθρου. Το κέντρο της πολιτικής και οικονομικής ζωής κάθε περιοχής ήταν η πόλη. Σε αυτήν κατοικούσαν οι γαιοκτήμονες αριστοκράτες, καθώς και οι έμποροι που συγκέντρωναν στα χέρια τους ένα επίσης μεγάλο μέρος του πλούτου. Οι πόλεις των βενετικών κτήσεων διέθεταν λιμάνια, πολλά καταστήματα, καθώς και όλα σχεδόν τα οικονομικής φύσεως ιδρύματα. Με τον τρόπο αυτόν, η πόλη με το ανθρώπινο δυναμικό, τους θεσμούς και τη συντριπτική πλειονότητα της εγχρήματης οικονομίας, κυριαρχούσε στην αγροτική ύπαιθρο και επέτρεπε στους εύπορους κατοίκους της να εκμεταλλευτούν τους αγρότες.
Παρ’ότι η Βενετία, όπως αναφέραμε, δεν ήταν δημοκρατία, παρά το γεγονός ότι το σύστημα που επέβαλε υπέθαλπε τα συμφέροντα των αριστοκρατών και των ευπόρων αστών, οι Βενετοί πολιτικοί, γρήγορα αντιλήφθηκαν ότι έπρεπε να θεσμοθετηθούν μέτρα για την εξασφάλιση ενός στοιχειώδους επιπέδου ζωής για τους κατοίκους της υπαίθρου. Μόνο έτσι θα διασφαλιζόταν η κοινωνική ειρήνη στην επικράτεια και η απρόσκοπτη λειτουργία του κοινωνικοοικονομικού της συστήματος που βασιζόταν εν πολλοίς στην εργασία των αγροτών.
Από νωρίς οι κερκυραίοι αγρότες αντιμετώπιζαν έλλειψη χρήματος, ενώ η κατάσταση επιδεινώθηκε μετά την εξάπλωση της καλλιέργειας της ελιάς. Ο αγρότης είχε στα χέρια του κάποια γεωργικά προϊόντα, μέρος των οποίων έπρεπε να πωλήσει, προκειμένου να αποκτήσει αγαθά που δεν παρήγαγε, ή να καλύψει άλλες βασικές ανάγκες. Με τη μονοκαλλιέργεια της ελιάς, η ποικιλία των παραγόμενων από τον μέσο αγρότη μειώθηκε και συνεπώς αυξήθηκε η ανάγκη εξεύρεσης χρημάτων.
Μόνη σχεδόν πηγή εξοικονόμησης χρήματος, όπως αναφέραμε, ήταν η πώληση των γεωργικών προϊόντων. Τι γινόταν, όμως, όταν οι διαθέσιμοι αγοραστές, λειτουργώντας σχεδόν συλλογικά, κρατούσαν χαμηλά τις τιμές; Πράγματι, οι τιμές των εγχώριων γεωργικών προϊόντων στη βενετοκρατούμενη Κέρκυρα ήταν χαμηλές, ενώ φαίνεται πιθανό αυτό να πήγαζε από τον θεσμό του «προστυχίου»[1]. Ο συνεχής δανεισμός των κερκυραίων αγροτών δημιουργούσε έναν φαύλο κύκλο, ο οποίος έσπρωχνε τις τιμές των εγχώριων προϊόντων ακόμη χαμηλότερα.
Ως απάντηση στην κατάσταση αυτή, οι Βενετοί εισήγαγαν τον θεσμό της διατίμησης των γεωργικών προϊόντων, η οποία προσαρμοζόταν στις εκάστοτε περιστάσεις. Από τη μελέτη των ιστορικών στοιχείων που διαθέτουμε, προκύπτει ότι όταν η προσαρμογή των τιμών γινόταν τακτικά και η διατίμηση επιβαλλόταν με συνέπεια, διασφαλίζονταν τα εισοδήματα των αγροτών και η Κέρκυρα περνούσε περιόδους ηρεμίας. Όταν το μέτρο αυτό καταστρατηγούταν, η ηρεμία διαταρασσόταν και υπήρχαν διαβήματα και αποστολές Εξεταστών από τη Βενετία, ή όταν αυτά τα μέτρα αποτύγχαναν, υπήρχαν ακόμη και εξεγέρσεις.

Πράξεις αγοραπωλησίας γεωργικών προϊόντων με αναφορά ή μη στη διατίμηση (17ος

16/4/1562
...ο κυρ Φράγκος Γραμμένος και κυρ Κωσταντής, ο υιός αυτού... έλαβαν κατά το παρόν από την παρούσα κυρά Καταφυγήν... άσπρα εκατόν εξήντα, διά τα οποία υπόσχονται να της δώσουν... κρασί καλόν αρεσκούμενον μέτρα οκτώ προς άσπρα είκοσι το κάθε μέτρο...
Α.Ν.Κ., Τόμος Β 176, σ. 264r

16/2/1572
Κυρ Σταματέλλος Δελάρτας και κυράτζα Τζουγάνα του κυρ Νίκου Γρηγορόπουλου... έλαβον από τον Μισέρ Φίλιππον Καρτάνο διά κρασί μέτρα 20... προς άσπρα 27 το κάθε μέτρο...
Α.Ν.Κ., Τόμος Π 41, σ. 98v


20/7/1621
Οι παρόντες κυρ Νικολός Φαγογένης και κυρ Ιωάννης Φαγογένης... έλαβον από τον Μισέρ Ιζέπο Ροδίτη τόλορα 40 προς λίτρες 6 το καθέν... διά τόσο λάδι κατά την φωνήν...
Α.Ν.Κ., Τόμος Ρ25, φ. 12, σ. 10r

Είναι προφανές από τα παραπάνω έγγραφα ότι στις περιπτώσεις που δεν ίσχυε η διατήμηση (16ος αιώνας), η αξία των προϊόντων των κερκυραίων αγροτών προσδιοριζόταν κυρίως με βάση το συμφέρον και τη δύναμη του αγοραστή ή του δανειστή. Η επιβολή της διατίμησης βέβαια, δημιούργησε ένα περιβάλλον λανθάνοντος ανταγωνισμού που αποτελούσε πρόσκομμα για την οικονομική ανάπτυξη. Από την άλλη, όμως, εφόσον οι συμβαλλόμενοι σε πράξεις αγοραπωλησίας ή δανείων δεν είχαν ανάλογη δύναμη, η διατίμηση εξασφάλιζε ένα ελάχιστο επιτρεπτό επίπεδο εισοδήματος για τους κερκυραίους χωρικούς.

___________________________
Σημειώσεις

[1] Επειδή στη Βενετία και τις κτήσεις της, όπως και σε όλη σχεδόν τη χριστιανική Ευρώπη απαγορευόταν ο δανεισμός με τόκο ως αντιχριστιανική πρακτική, οι αγρότες δανείζονταν χρήματα με τη μορφή της προπώλησης υποτιμημένων προϊόντων της παραγωγής τους.

(το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα")

Ο Αμερικανικός Στόλος στην Κέρκυρα το 1890

Είναι γνωστό ότι η Κέρκυρα θεωρούταν και θεωρείται ως ένα από τα πλέον στρατηγικά σημεία στη Μεσόγειο. Από την Αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις κατέβαλλαν και καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες προκειμένου να αποκτήσουν ένα μικρό έστω έρεισμα στη νήσο που δεσπόζει της εισόδου της Αδριατικής και στέκει ως κρηπίδωμα απέναντι από τις ακτές της νότιας Βαλκανικής.
Ιδιαίτερη σημασία αποδίδουν στο νησί μας οι Δυνάμεις εκείνες που θεωρούνται «ναυτικές» ή επιθυμούν να αναδειχθούν ως τέτοιες. Η Γένουα και η Βενετία έριζαν για αιώνες ως επίδοξες κυρίαρχοι, όπως η Βρετανία και η Γαλλία μερικές εκατονταετίες αργότερα. Η ίδια «ναυτική» αξία επεφύλαξε στους Κερκυραίους μεγάλες περιπέτειες, τόσο στον Πρώτο, όσο και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μεταπολεμικά, είναι χαρακτηριστική η επιμονή της Βρετανίας να αναγνωριστεί το Στενό της Κέρκυρας ως «ουδέτερο» και ελεύθερο για τη ναυσιπλοΐα. Λίγο αργότερα οι Αμερικανοί εγκατέστησαν βάση πυρηνικών υποβρυχίων στην Παλαιοκαστρίτσα, καθιστώντας έτσι την Κέρκυρα προκεχωρημένο φυλάκιο του ΝΑΤΟ, εξασφαλίζοντας την άμυνα της Ιταλίας. Όμως, αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ έκαναν αισθητή την παρουσία τους στην περιοχή...
Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο (1861-1865), οι ΗΠΑ εμφανίζονται ισχυρότερες από ποτέ στη μέχρι τότε ιστορία τους. Παρά ταύτα, απείχαν κατά πολύ από το να χαρακτηριστούν ως Μεγάλη Δύναμη. Βεβαίως, είχαν λύσει τα εσωτερικά τους προβλήματα, η οικονομία τους είχε ομογενοποιηθεί, η βιομηχανία τους είχε πραγματοποιήσει ένα θεαματικό άλμα, αλλά η στρατιωτική τους ισχύς ήταν αρκετά περιορισμένη και προσανατολισμένη στην κατάκτηση της «Άγριας Δύσης».
Με βάση τα παραπάνω, ο ερευνητής αισθάνεται έκπληξη, όταν διαπιστώνει ότι το Αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό, τον Μάρτιο του 1890, πραγματοποίησε άσκηση και βολές στις ακτές της Κέρκυρας! Ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στους Times της Νέας Υόρκης στις 20 Απριλίου 1890, είναι αρκετά αποκαλυπτικό για το περιεχόμενο της άσκησης, όχι όμως και για τους σκοπούς της. Ακολουθούν αποσπάσματα του άρθρου σε μετάφραση:

Η (ναυτική) μοίρα στη Κέρκυρα
Άσκηση προσβολής στόχων σε ιστορική τοποθεσία
...............................................................................

Ναυτική Μοίρα Evolution (Εξέλιξη), Κέρκυρα, Ιόνιοι Νήσοι, 30 Μαρτίου... Ελιγμοί μοίρας ήταν προγραμματισμένοι για τις απογευματινές ώρες. Παράταξη γραμμής, παράταξη σε μονό ζυγό και εναλλαγή μετώπου εκτελέστηκαν υπό διάφορες περιπτώσεις...
Την Τρίτη, 25η (Μαρτίου), πραγματοποιήθηκε η άφιξη της Μοίρας στην Κέρκυρα... Δεν θα μπορούσε να βρεθεί καταλληλότερη τοποθεσία για ναυτικά γυμνάσια... Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το αντικείμενο της παρουσίας της Μοίρας εδώ είναι η άσκηση προσβολής στόχων από τα μεγάλα (πυροβόλα) και τα μικρά (ατομικά) όπλα, φυσικά με την άδεια της Ελληνικής Κυβέρνησης. Το πεδίο βολής των μεγάλων όπλων (πυροβόλων) βρίσκεται στα Νοτιοανατολικά της Ακρόπολης της Κέρκυρας (Παλαιό Φρούριο). Ευθέως και κατά μήκος του Στενού, στην κατεύθυνση του Ιερονησίου, υπάρχει μία ανοικτή έκταση δεκαέξι μιλίων....
Τα πεδία βολής των μικρών (ατομικών) όπλων βρίσκονται στο νησί του Βίδου. Επί του παρόντος υπάρχουν τρία και, παρ’ ότι το νησί είναι μικρό, μισό επί τρία τέταρτα του μιλίου στις βασικές του διαστάσεις, τα πεδία βολής είναι απολύτως προφυλαγμένα το ένα από το άλλο. Το πεδίο βολής Νο 1 βρίσκεται κατά μήκος της «κορυφογραμμής», κοντά στο παροπλισμένο Fort George (Οχυρό του Γεωργίου). Το Νο 2 είναι μία μικρή κοιλάδα στην πίσω πλευρά του νησιού, και το Νο 3 βρίσκεται στη βορειοδυτική άκρη....
New York Times, April 20, 1890

Η Μοίρα Evolution του Αμερικανικού Ναυτικού αποτελούταν από τα καταδρομικά USS Atlanta, USS Boston, USS Chicago, USS Yorktown το διαβιβαστικό σκάφος USS Dolphin. Τα πλοία αυτά ήταν το καμάρι του πολεμικού ναυτικού των ΗΠΑ, καθώς θεωρούνταν ως τα πλέον σύγχρονα. Ήταν θωρακισμένα με χαλύβδινες πλάκες και κινούνταν τόσο με ιστία, όσο και με ατμομηχανές. Η αξία της Μοίρας Evolution φάνηκε μερικά χρόνια μετά την παρουσία τους στην Κέρκυρα, όταν συμμετείχε στη Ναυμαχία της Μανίλα, κατά τον Ισπανοαμερικανικό Πόλεμο το 1898. Στη ναυμαχία αυτή ο Αμερικανικός Στόλος καταβύθισε τον Ισπανικό, έχοντας μόνο έναν νεκρό, και μάλιστα από ...καρδιακή προσβολή!
Η παραπάνω παρουσία των αμερικανικών σκαφών στα νερά της Μεσογείου ήταν οπωσδήποτε εντυπωσιακή, αλλά δεν ήταν η πρώτη. Στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι Ευρωπαίοι εξαγόραζαν την ασφάλεια των εμπορικών τους πλοίων από τους πειρατές της Μπαρμπαριάς, οι Αμερικανοί είχαν διαφορετική άποψη. Ένας αμερικανικός στολίσκος εισέπλευσε στη Μεσόγειο και με τα όπλα ανάγκασε τους μπαρμπαρινούς πειρατές να εγκαταλείψουν την μέχρι τότε προσοδοφόρα ενασχόλησή τους. Η επιχείρηση αυτή που ήταν η πρώτη των Αμερικανών στη σφαίρα των ευρωπαϊκών συμφερόντων, αποτέλεσε πάντως το έναυσμα για την οριστική αντιμετώπιση ενός προβλήματος που ταλαιπωρούσε τους Ευρωπαίους για αιώνες.