Ολοκληρώνοντας τη σύντομη περιήγησή μας στη θρησκευτική ζωή των προγόνων μας, είναι απαραίτητο να εξετάσουμε το πώς μια θρησκευτική αρχή, αυτή της πίστης, διέτρεχε και στήριζε τις κοινωνικές δομές του παρελθόντος.
Η έννοια της πίστης αποτελεί μια καθαρά χριστιανική επινόηση. Ο Χριστιανός δεν σέβεται απλώς τον Θεό, αλλά πρώτα πιστεύει σ’ αυτόν, δηλαδή τον εμπιστεύεται, και έπειτα υποτάσσεται στο θέλημά του. Από τη στιγμή που ο Χριστιανισμός ξεπέρασε τα όρια της θρησκείας και έγινε τμήμα της ανθρώπινης κοινωνίας και πολιτείας, η έννοια της πίστης διαπότισε και τους χώρους αυτούς.
Κλειδί στη διάχυση της πίστης είναι η παραδοχή ότι αφού ο άνθρωπος οφείλει πίστη στον Θεό, οφείλει να εμπιστεύεται και εκείνους που τον κηρύττουν, δηλαδή την Εκκλησία. Έπειτα από την αναγνώριση και επισημοποίηση του Χριστιανισμού από τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και τα διάδοχά της κράτη, οι πολιτικοί άρχοντες και λειτουργοί έπαιρναν την ευλογία της Εκκλησίας, απολαμβάνοντας έτσι και την πίστη των πολιτών.
Ειδικά στο πλαίσιο του φεουδαρχικού συστήματος, το οποίο στηριζόταν σε ένα πλέγμα αλληλοφειλόμενης αφοσίωσης και προστασίας, δεν θα μπορούσε να υπάρξει καταλληλότερος αρμός από την πίστη. Ο άνθρωπος του Μεσαίωνα σεβόταν τον ανώτερό του φεουδάρχη ή εστεμμένο, και πίστευε ότι εκείνος θα αντάμειβε την εμπιστοσύνη του παρέχοντάς του ασφάλεια.
Ψήγματα αυτής της αντίληψης μπορούν να ανιχνευτούν ακόμη και σήμερα, αν και σε απρόσωπο επίπεδο. Οι Έλληνες στρατιώτες ορκίζονται «…να φυλάττουν πίστη στην πατρίδα…».
Αν και κάποιες δειλές φωνές αμφισβήτησης του απόλυτου ρόλου της πίστης εμφανίστηκαν ήδη από τον 11ο αιώνα, πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι να την αντικαταστήσει η πραγματιστική λογική ως θεμελιώδης αρχή των διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων. Τα κινήματα του Ουμανισμού και του Διαφωτισμού πρόβαλαν τον άνθρωπο ως ύπαρξη αυτεξούσια και αυτενεργή και ανέπτυξαν ορθολογικά νομικά συστήματα για να καλύψουν το κενό.
Παρ’ όλα αυτά, μέχρι και τον 19ο αιώνα οι άνθρωποι επικαλούνται το Θείο και την αρχή της πίστης για να επικυρώσουν τις ενέργειές τους. Αυτό φαίνεται ακόμη και από μια γρήγορη ματιά στις επίσημες πράξεις που βρίσκει κανείς στο Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας.
ΔΙΑΘΗΚΗ
1558 Φλεβουαρίου 3
ƒ Επειδή εγώ ο Ιάκωβος ο Κακούρης… Και πρώτον είπεν αφίημι την ψυχήν την αμαρτωλήν εις χείρας του ευσπλάχνου Χριστού του παθόντος και υπέρ ημών ταφέντος και αναστάντος ίνα διά άπειρον αυτού έλεος συγχωρήση ταύτην εκ των πλημελημάτων των πολλών ων αφρόνως έπραξα. Είτα αφίημι τοις πάσιν Χριστιανοίς την αφειλομένην συγχώρησιν ήν καγώ ζητείν παρ’ αυτοίς λαβείν…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Ρ 17, σελ. 115r
ΕΚΔΙΚΑΣΗ ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΑΠΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ
1627 ημέρα 10 του Μαΐου μηνός
… Ημείς οι άνωθεν κριταί και αποφασιστές εκ μίας βουλής και γνώσης εις φόβον Θεού και της ψυχής μας και θέλομεν…
ΑΝ.Κ., Συμβ., Τόμος Λ 1
ΠΡΟΙΚΟΠΑΡΑΔΟΣΗ
Εν ονόματι του Κυρίου ημών Χριστού αμήν αχλ΄(1630) Οκτωβρίου κδ΄(24)… IC XC ΝΙΚΑ. Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και του Αγίου Προφήτου Ηλιού και του Αγίου Πρωτομάρτυρος και Αρχηδιακόνου Στεφάνου και του Αγίου Προκοπίου αμήν. Γένειτω Κύριε το παρόν συνοικέσιον όπερ μέλλει γενέσθαι…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Διαφ. 2, Υποφ. 7, σ. 201
ΒΕΒΑΙΩΣΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥ ΙΕΡΕΑ
Πίστην ποιούμεν ημείς οι κάτωθεν υπογεγραμμένοι μεθ’ όρκου μας και φόβου Θεού και της ψυχής μας ότι τον Σπυρίδωνα Κοσκινά… γνωρίζομεν θεοσεβή…
Αωκα΄(1821), Μαΐου κα΄(21)
Α.Ν.Κ., Μητροπολίται, Τόμος 52
Η έννοια της πίστης αποτελεί μια καθαρά χριστιανική επινόηση. Ο Χριστιανός δεν σέβεται απλώς τον Θεό, αλλά πρώτα πιστεύει σ’ αυτόν, δηλαδή τον εμπιστεύεται, και έπειτα υποτάσσεται στο θέλημά του. Από τη στιγμή που ο Χριστιανισμός ξεπέρασε τα όρια της θρησκείας και έγινε τμήμα της ανθρώπινης κοινωνίας και πολιτείας, η έννοια της πίστης διαπότισε και τους χώρους αυτούς.
Κλειδί στη διάχυση της πίστης είναι η παραδοχή ότι αφού ο άνθρωπος οφείλει πίστη στον Θεό, οφείλει να εμπιστεύεται και εκείνους που τον κηρύττουν, δηλαδή την Εκκλησία. Έπειτα από την αναγνώριση και επισημοποίηση του Χριστιανισμού από τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και τα διάδοχά της κράτη, οι πολιτικοί άρχοντες και λειτουργοί έπαιρναν την ευλογία της Εκκλησίας, απολαμβάνοντας έτσι και την πίστη των πολιτών.
Ειδικά στο πλαίσιο του φεουδαρχικού συστήματος, το οποίο στηριζόταν σε ένα πλέγμα αλληλοφειλόμενης αφοσίωσης και προστασίας, δεν θα μπορούσε να υπάρξει καταλληλότερος αρμός από την πίστη. Ο άνθρωπος του Μεσαίωνα σεβόταν τον ανώτερό του φεουδάρχη ή εστεμμένο, και πίστευε ότι εκείνος θα αντάμειβε την εμπιστοσύνη του παρέχοντάς του ασφάλεια.
Ψήγματα αυτής της αντίληψης μπορούν να ανιχνευτούν ακόμη και σήμερα, αν και σε απρόσωπο επίπεδο. Οι Έλληνες στρατιώτες ορκίζονται «…να φυλάττουν πίστη στην πατρίδα…».
Αν και κάποιες δειλές φωνές αμφισβήτησης του απόλυτου ρόλου της πίστης εμφανίστηκαν ήδη από τον 11ο αιώνα, πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι να την αντικαταστήσει η πραγματιστική λογική ως θεμελιώδης αρχή των διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων. Τα κινήματα του Ουμανισμού και του Διαφωτισμού πρόβαλαν τον άνθρωπο ως ύπαρξη αυτεξούσια και αυτενεργή και ανέπτυξαν ορθολογικά νομικά συστήματα για να καλύψουν το κενό.
Παρ’ όλα αυτά, μέχρι και τον 19ο αιώνα οι άνθρωποι επικαλούνται το Θείο και την αρχή της πίστης για να επικυρώσουν τις ενέργειές τους. Αυτό φαίνεται ακόμη και από μια γρήγορη ματιά στις επίσημες πράξεις που βρίσκει κανείς στο Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας.
ΔΙΑΘΗΚΗ
1558 Φλεβουαρίου 3
ƒ Επειδή εγώ ο Ιάκωβος ο Κακούρης… Και πρώτον είπεν αφίημι την ψυχήν την αμαρτωλήν εις χείρας του ευσπλάχνου Χριστού του παθόντος και υπέρ ημών ταφέντος και αναστάντος ίνα διά άπειρον αυτού έλεος συγχωρήση ταύτην εκ των πλημελημάτων των πολλών ων αφρόνως έπραξα. Είτα αφίημι τοις πάσιν Χριστιανοίς την αφειλομένην συγχώρησιν ήν καγώ ζητείν παρ’ αυτοίς λαβείν…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Ρ 17, σελ. 115r
ΕΚΔΙΚΑΣΗ ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΑΠΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ
1627 ημέρα 10 του Μαΐου μηνός
… Ημείς οι άνωθεν κριταί και αποφασιστές εκ μίας βουλής και γνώσης εις φόβον Θεού και της ψυχής μας και θέλομεν…
ΑΝ.Κ., Συμβ., Τόμος Λ 1
ΠΡΟΙΚΟΠΑΡΑΔΟΣΗ
Εν ονόματι του Κυρίου ημών Χριστού αμήν αχλ΄(1630) Οκτωβρίου κδ΄(24)… IC XC ΝΙΚΑ. Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και του Αγίου Προφήτου Ηλιού και του Αγίου Πρωτομάρτυρος και Αρχηδιακόνου Στεφάνου και του Αγίου Προκοπίου αμήν. Γένειτω Κύριε το παρόν συνοικέσιον όπερ μέλλει γενέσθαι…
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Διαφ. 2, Υποφ. 7, σ. 201
ΒΕΒΑΙΩΣΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥ ΙΕΡΕΑ
Πίστην ποιούμεν ημείς οι κάτωθεν υπογεγραμμένοι μεθ’ όρκου μας και φόβου Θεού και της ψυχής μας ότι τον Σπυρίδωνα Κοσκινά… γνωρίζομεν θεοσεβή…
Αωκα΄(1821), Μαΐου κα΄(21)
Α.Ν.Κ., Μητροπολίται, Τόμος 52
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου